Schrijver Maartje Wortel (29) heeft een succesvol jaar afgerond waarin haar debuutroman Half mens vol lof werd ontvangen. Nu is ze hard aan de slag met haar volgende roman, “of eigenlijk twee romans,” zegt ze lachend. Ze praat zoals ze schrijft, zichzelf hernemend, zinnen schrappend. En wat ze vandaag zegt kan morgen zomaar weer anders zijn. “Een interview is ook maar een momentopname.”
In een eerder interview zei je: “Als je goed om je heen kijkt, liggen overal verhalen op de loer.” Welke verhalen liggen hier op de loer?
Wortel kijkt om zich heen in het café-restaurant in Hotel Arena. Ze woont in hetzelfde pand. Lacht: “Ja, zo werkt dat natuurlijk niet helemaal. Het zit zo: als ik ervoor zou kiezen om hier te schrijven, dan kijk ik bijvoorbeeld naar die mensen hier” – ze wijst naar een groepje mensen dat aanstalten maakt om weg te gaan – “en dan denk ik: dat is een mooi begin voor mijn verhaal. Er moet iets zijn wat mij prikkelt. Neem nou vanochtend: ik ging naar mijn atelier op de Veemkade en daar zag ik een ramenlapper aan het werk – is dat het goede woord? – ik bedoel glazenwasser. Nou ja, ik dacht eraan hoe het zou zijn voor de mensen binnen die daar aan het werk zijn en ineens zien ze die ramenlapper die naar binnen kijkt. Dat bespied worden, een enorme inbreuk op je privacy. Dat beeld is het begin van een verhaal. Het is een thema dat ook steeds in mijn verhalen terugkomt.
Je vond het verschrikkelijk om gefotografeerd te worden voor deze rubriek. Komt dat ook voort uit die angst om bekeken te worden?
“Je houdt jezelf voor wie je bent en dan is daar ineens die ander die kijkt en die jou vastlegt. Dan denk je: o, ik beweeg dus op zo’n manier. Ik zou veel liever willen bewegen als dat meisje daar. Je wilt toch altijd liever iemand anders zijn.”
Ze vervolgt: “Heel veel mensen nemen niet de moeite om goed te kijken wie die ander is. Ik ook hoor. Ik veroordeel mensen heel snel. Ik zou willen dat het niet zo was, maar ik doe het toch. Ik kijk nu naar jou en heb een idee wie jij bent. Ik vind dat tegelijkertijd heel fascinerend. Wat je ziet aan de buitenkant strookt juist heel vaak niet met wie iemand is. Daar zit een raar soort spanning tussen.”
De personages in jouw verhalen zijn toch vaak wat vreemde types. Hoe worden jouw personages geboren?
“Als ik bezig ben met een boek, ken ik de personages niet. Die dringen zich aan me op. Ik heb een soort kern van een personage.” Ze haalt de personages uit Half mens aan: “Bijvoorbeeld Michael Poloni of Elsa Helena van der Molen, een verschrikkelijke naam, maar ja die naam past bij het personage. Op grote A3-vellen schrijf ik wie het personage is, wat het personage bijvoorbeeld heeft meegemaakt met zijn ouders toen hij vier was. Of ik schrijf een zinnetje op dat zo uit zijn mond zou kunnen komen. Die A3-vellen hangen aan de muur in mijn atelier, zodat ik alleen maar mijn bureaustoel hoef om te draaien om ernaar te kijken als ik aan het schrijven ben. Het wil niet zeggen dat ik alles op die vellen gebruik, maar het is mijn houvast. Ik weet verder niet van tevoren wat er gaat gebeuren in mijn verhaal, dat weet ik pas tijdens het schrijven. Ik schrijf heel organisch.”
En je houdt er niet van om de dingen vast te leggen. Als je schrijft staat het verhaal zwart op wit. Is schrijven wel het juiste medium voor jou?
Ja, omdat taal tegelijkertijd niets vastlegt. Het verhaal verandert in het hoofd van de lezer. Iedereen heeft bijvoorbeeld een andere tafel in zijn hoofd, omdat iedereen denkt aan de tafel die in zijn eigen huis staat. Magisch toch, als je daarover nadenkt?
Een uitspraak van jou: “Mensen vragen soms als ik zit te lezen waarom ik nu niet naar de kroeg ga. Maar dan zeg ik: ik zit in het boek in de kroeg.” Is er voor jou een scheidslijn tussen fictie en werkelijkheid?
“Nee, je beleeft alles in je eigen hoofd, of het ergens gezellig is of niet. David Lynch zei: The mind tricks itself. Als je geest je niet een beetje voor de gek zou houden in het leven, dan zou het leven toch verschrikkelijk zijn?”
Wat vind je van de jas?
“De jas zou goed bij Michael Poloni (een van de hoofdpersonages uit Half mens) passen. Niet zoals hij in het boek was, maar zoals hij nu is. Hij leeft gewoon door buiten het verhaal. Het is een beetje een vieze jas die hoort bij een vieze man, zoals de vieze man van Koot en de Bie.”
Paspoort
Naam: Maartje Wortel
Beroep: schrijver
Geboren: in 1982 in Eemnes.
Bekend van: In 2007 won ze Write now!, de wedstrijd voor jong literair talent, in 2010 won ze de Anton Wachterprijs voor haar verhalendebuut Dit is jouw huis. En in 2011 werd ze met haar romandebuut Half mens genomineerd voor de BNG Nieuwe Literatuurprijs.