Geschiedenis

De omzwervingen van Amphitrite

De een vindt het ‘een fraai historisch monument’, de ander een ‘verkeerd geplaatst monstrum’. Maar hoe je er ook over denkt: de beeldengroep Amphitrite op het KNSM-eiland is bijzonder. En heeft een zeer bewogen geschiedenis.

De beelden zijn een geschenk van personeel en gepensioneerden van de Koninklijke Nederlandsche Stoomboot Maatschappij (KNSM) aan de directie, bij het 100-jarig bestaan van deze grootste Amsterdamse scheepvaartonderneming. Een passend cadeau; de zeegodin Amphitrite was de vrouw van Poseidon.
Het initiatief lag bij het kantoorpersoneel, dat het geld bijeen harkte via een ‘vrijwillig verplichte’ bijdrage van alle vijfduizend personeelsleden. Met andere woorden: de bijdrage werd ingehouden op het loon. Vier maanden lang kreeg men een kwart procent minder salaris en met het geld werden de enorme bronzen beelden bekostigd. Het bassin en de bouwkosten werden betaald door de directie.

De beeldengroep is ontworpen door de Belgische kunstenaar Albert Termote, die daarbij stevig werd ‘ondersteund’ door KNSM-directeur Willem Kruyff. De directie zal dan ook niet erg verrast zijn geweest door dit geschenk. Amphitrite was op tijd klaar en werd op 1 oktober 1956 feestelijk onthuld. De NCRV was erbij en zond de beelden dezelfde avond uit. Het beeld stond toen in het Mien Ruysplantsoen voor Loods 6. In het bassin lag een grote zwerfkei met daarop een gedicht van de schrijver A. Roland Holst.

Toen de KNSM in 1979 verhuisde naar het Westelijk Havengebied mocht Amphitrite niet mee. Ze werd achtergelaten op het verlaten industrieterrein, en om te voorkomen dat de beelden zouden worden vernield door de krakers die het terrein in bezit hadden genomen, sloeg de gemeente de beelden op. Na verloop van tijd wist echter niemand meer waar ze waren gebleven.

Hierop kwamen de Kroonvaarders in actie, de vereniging van oud-personeelsleden van de KNSM. Zij eisten dat de beeldengroep in ere zou worden hersteld. Na intensief speurwerk werd de beeldengroep teruggevonden op een achterafveldje bij het Entrepotdok. Enige tijd speelde men toen met het idee om Amphitrite te verplaatsen naar Egmond aan Zee, waar een tehuis voor oud-zeelieden was, maar na een emotionele oproep van de Kroonvaarders werd besloten de beelden toch in Amsterdam te houden. Maar wat was een geschikte locatie?

In de jaren tachtig ontstond het idee om bij het Scheepvaartmuseum een Nautisch Kwartier te ontwikkelen dat honderdduizend bezoekers per jaar zou moeten trekken. Daar paste Amphitrite mooi bij. De beeldengroep werd geplaatst in een betonnen bak in het water naast de Prins Hendrikkade. In 1989 was er een feestelijke onthulling, die wederom gepaard ging met veel emoties. Honderden oud-KNSM-ers waren erbij aanwezig. De plek bleek echter geen goede keuze. Het Nautisch Kwartier werd geen succes, de beeldengroep was slecht zichtbaar en paste niet in de nieuwe plannen voor dit deel van Amsterdam.

Na veel overleg werd gekozen voor de huidige standplaats: in de middenberm van de KNSM-laan, tegenover Loods 6. Maar het zou weer jaren duren voordat een en ander was gerealiseerd. Er stonden grote bomen (de Zeven Gezusters) die moesten worden gespaard, er waren taaie ambtelijke procedures (in het boek Amphitrite worden kafkaiaanse toestanden beschreven), er waren diverse financiële tegenslagen en er lagen kabels in de grond. Maar dankzij de inspanningen van onder anderen stadsdeelwethouder Dennis Straat lukte het in 2007 tenslotte om een akkoord te bereiken en de financiering rond te krijgen.

Eind goed, al goed: door alle vertragingen was men in staat om de koude fontein te transformeren naar een warme, die het hele jaar in gebruik kan blijven. Bovendien kon de beeldengroep dankzij sponsors worden verrijkt met speciale verlichting, een kunstproject van Ritsert Huijsman.

Bron: Amphitrite, door Arnold Korporaal. Uitgave Stichting Loods 6. Research: Gerard Goudriaan

Dit is het laatste deel van deze serie.
Lees ook de andere verhalen, bijvoorbeeld over het Van Der Pekblok, Pakhuis De Zwijger en de Joodse Begraafplaats Zeeburg.