Het Euler-orgel van Fokker
Mysterieus Euler-orgel tot leven gewekt
Dat professor Adriaan Fokker het 31-toonsorgel in 1950 heeft laten bouwen is tegenwoordig bij een groeiend publiek bekend. Maar dat hij in 1943 als curator van het Fysisch Kabinet in het Teylers Museum mede het initiatief nam om een ander orgel te laten bouwen, het zogenaamde Euler-orgel, weten slechts weinigen. En dat terwijl er in dit Haarlemse museum jaarlijks duizenden mensen langs dit bijzondere orgeltje lopen, in een zaal vol historische wetenschappelijke instrumenten. Hoe het Euler-orgel klinkt, weet echter niemand meer, aangezien het al sinds lange tijd onspeelbaar is. Een prachtige gelegenheid om 75 jaar na de oplevering van het instrument het Euler-orgel via het Fokker-orgel weer tot klinken te brengen!
Hiervoor hebben wij allereerst de bladmuziek van het repertoire van het Euler-orgel – dat zich slechts in een periode van zeven jaar heeft ontwikkeld – uit ons archief opgediept. Vervolgens is onderzocht welk type metalen open orgelpijp er in het Euler-orgel is gebruikt. Met zeer natuurgetrouwe samples van exact dezelfde orgelregisters zal organist Ere Lievonen tijdens dit concert, vanachter de speeltafel van het Fokker-orgel, het Euler-orgel nabootsen. Daarbij wordt dit virtuele orgel nauwgezet gestemd, zodat Lievonen de eerste microtonale composities van Fokker kan spelen, die vooral bedoeld waren om zijn muzikale theorieën te demonstreren.
Maar ook anderen hebben voor het Euler-orgel gecomponeerd, zoals Jan van Dijk, Henri Carf (Henk van Kempen) en Martin J. Lürsen, die onder andere hiermee in 1945 ‘Teylers muzikale prijsvraag’ won. Bijzonder is ook dat speciaal voor dit concert – én voor de dag dat het orgeltje in Haarlem misschien weer bespeelbaar is – een nieuw werk voor het Euler-orgel wordt gecomponeerd door de Nederlandse componist Gijsbrecht Roijé. Al deze composities worden afgewisseld met werken uit het repertoire van het akoestische 31-toonsorgel, zodat het verschil in stemming tussen de beide orgels zo goed mogelijk naar voren zal komen. En om het geheel compleet te maken worden foto’s van het originele Euler-orgel op een scherm geprojecteerd. Op deze manier komt het mysterieuze orgeltje deze zondagochtend weer even tot leven.
Musicus: Ere Lievonen, Fokker-orgel