Tot 4 november vormen de Van Gendthallen op het Oostenburgereiland het decor voor Verkocht. Roel Adam schreef dit nieuwe toneelstuk in het kader van de herdenking afschaffing slavernij en afschaffing slavenhandel. Regisseurs Daniël van Klaveren en Paul Knieriem vertellen over een modern sprookje in een eeuwige werkplaats.
Daniël van Klaveren: “Verkocht speelt voor jonge mensen vanaf 10 jaar oud. Van begin af aan stond vast dat Roel Adam geen educatief toneelstuk wilde schrijven over slavernij als iets van vroeger, met een duidelijke moraal over goed en kwaad. Voor Verkocht doet de Toneelmakerij een gezamenlijk aanbod met Het Scheepvaartmuseum, dat op dit moment de tentoonstelling Een Zwarte Bladzijde presenteert. Rode draad van de expositie zijn de tien reizen van het slavenschip Leusden. In 1738 zonk het schip in Suriname. De kapitein was bang dat de slaven in opstand zouden komen en liet hun verblijven dichttimmeren. Alle 700 Afrikanen aan boord kwamen om. In samenhang met deze invalshoek kiezen wij er nadrukkelijk voor om met onze voorstelling geen historisch document te maken.” Paul Knieriem: “Dit jaar herdenken we dat de slavernij 150 jaar en de slavenhandel 200 jaar geleden is afgeschaft. Maar in hoeverre is er werkelijk iets te vieren? Volgens diverse economen was de belangrijkste reden voor de afschaffing van de slavernij, het feit dat het economisch rendabeler was om mensen voor een hongerloon in dienst te nemen. Je kunt mensen niet verbieden om te zoeken naar manieren om zo goedkoop mogelijk zoveel mogelijk te produceren. De behoefte blijft, of we het nou slavernij noemen of niet.” Daniël van Klaveren: “Verkocht toont slavernij als systeem dat in verschillende vormen van alle tijden is: wie heeft waar belang bij, wie verdient waar aan, ten koste van wie?”
Alleen een mens die niet weet wie hij is, is nuttig en bruikbaar
Paul Knieriem: “In Verkocht heeft Roel Adam een universum gecreëerd waar de wetten van tijd en plaats niet gelden. De locatie is een eeuwige werkplaats met mensen van over de hele wereld, van vroeger en nu.” Daniël van Klaveren: “Zij werken binnen een strikte hiërarchie. Aan het hoofd staat Economia, een rol van Roel Adam en door hemzelf omschreven als een vrouw zonder leeftijd. Zij is een soort goddelijke verschijning en heeft al eeuwenlang de macht. Vroeger bezat ze twaalf plantages in Suriname, nu heeft ze deze fabriek en handelt ze in organen.” Paul Knieriem: “We zien maar een klein stukje van de fabriek: de opslag. Hier werken de Afrikaanse Baksteen gespeeld door André Dongelmans, de Surinaamse Akuba gespeeld door Maureen Tauwnaar en de Thaise Destiny, gespeeld door Nhung Dam. Iedereen weet wat zijn of haar plaats is en wat er van hem of haar verwacht wordt. Tot de komst van Mini-Mini, een rol van Phi Nguyen. Hij komt vrijwillig binnen, op zoek naar werk. Hij is aan niemand gebonden en dat besef van vrijheid brengt bij de anderen lang vergeten en weggestopte gevoelens en verhalen naar boven.” Daniël van Klaveren: “Voor de oude Akuba wordt Mini-Mini de zoon die op zesjarige leeftijd van haar werd afgenomen. Voor Destiny is hij het broertje dat dankzij het geld dat zij verdiende naar school kon. Voor Baksteen is hij de bondgenoot om wraak te nemen voor wat hen is aangedaan. Zij werken onder leiding van de Russische opzichter Starek, gespeeld door Peter van Heeringen. Hij belichaamt het westerse perspectief: dit is nou eenmaal de situatie, wij kunnen er ook niets aan doen dat we hier geboren zijn.” Paul Knieriem: “Het zijn archetypische personages binnen een op zichzelf staande wereld, waar tijden en realiteiten door elkaar lopen. Voor mij is Verkocht een modern sprookje.”
Wij zijn hier allemaal stof in de wind
Daniël van Klaveren: “We spelen de voorstelling op locatie, in één van de Van Gendthallen op het Oostenburgereiland in Amsterdam. In de 17e eeuw bouwde de VOC hier een scheepswerf die uitgroeide tot het grootste industriële bedrijf ter wereld. Nu wordt het beeld gedomineerd door de vijf fabriekshallen van het voormalige Stork. De rauwe sfeer vormt het ideale decor voor de voorstelling. In overleg met ons artistieke team hebben we dan ook besloten om de ruimte zoveel mogelijk te laten wat hij is. Paul en ik voeren samen de regie en werken samen met geluidsontwerper Wessel Schrik en kostuumontwerper Jorine van Beek. Het decorontwerp is in handen van HKU-studenten Leanne Vandenbussche en Nino van Warmerdam, begeleiding door Guus van Geffen.” Paul Knieriem: “We beschouwen de ruimte waarin de voorstelling speelt als onderdeel van een groter geheel. Het is een doorgeefplek waar karren worden op- en afgeladen, backstage in de fabriek. We gebruiken met name geluid om die wereld vorm te geven. Sirenes, machinegeluiden, een airco die aanslaat, maar ook het Thailand van Destiny of het Afrika van Akuba wordt voor een belangrijk deel muzikaal gecreëerd. Net zoals de personages en verhalen bewegen ook geluid, kostuums en decor zich door alle tijden heen.” Daniël van Klaveren: “Als jonge makers is het een mooie uitdaging om Verkocht samen te regisseren. Het is prettig om het werken aan een voorstelling over zo’n complex onderwerp op zo’n grote locatie met z’n tweeën te dragen. We werken graag bij de Toneelmakerij. De ambities liggen hoog, moeilijke onderwerpen worden niet geschuwd.”
Kijk maar goed. Dan zie je hoeveel verdriet zijn ziel heeft
Paul Knieriem: “Slavernij is een thema dat in eerste instantie niet voor kinderen is bedoeld. Dat maakt het spannend. Het jeugdtheater heeft hierin een belangrijke functie. Jeugdvoorstellingen moeten niet alleen gaan over wat speelt op het schoolplein en dichtbij huis. Als je kunst maakt voor kinderen is het bijna een plicht om hen ook te laten zien dat de wereld soms heel verrot in elkaar zit. Verkocht is een harde voorstelling. Als je een voorstelling over de slavernij maakt, is het ook gewoon klote.” Daniël van Klaveren: “Door deze mensen te laten zien en hun geschiedenis te delen, brengen we dit grootse, abstracte onderwerp dichterbij en wordt het concreet en invoelbaar. Wij zoeken naar de menselijkheid binnen het systeem.”
Door Annemarie Wenzel
Verkocht, Van Gendthallen Oostenburgereiland, vrijdag, zaterdag en zondag t/m 3 november 2013, kaartverkoop via www.krakeling.nl. Meer info www.toneelmakerij.nl.
Lees ook:
Locatievoorstelling over slavernij toen en nu (08-09-2013)