Amsterdam-Oost heeft drie keer zoveel straatcamera’s als tien jaar geleden. Sander Flight, adviseur en onderzoeker Cameratoezicht en Privacy en bewoner van Oost, houdt dat bij. Waarom al die camera’s er hangen? “Tja, geen idee. Weet jij het?”
“Daar, zie je die gele camera? En dat grappige witte bolletje? Even tellen, ah, er hangen zeven camera’s bij het Muiderpoortstation, als ik die op het pleintje meereken. En dan nog eens tien op de perrons.” Een vogelexcursie, zo voelt het, als je met Sander Flight door Oost loopt. Eerst zie je niks, maar met een deskundige gids zoals hij zie je ze plotseling overal. “Het is net als met vogels kijken, je moet weten waar je op moet letten. Als ik een druk plein zie, een slagboom, een toegangsdeur, dan denk ik: daar zal vast een camera hangen. Meestal is dat dan ook zo.”
Oost telt drie keer zoveel camera’s als tien jaar geleden. Flight houdt de gegevens nauwgezet bij. Waarom al die camera’s er hangen? “Geen idee, ik hang ze niet op. Weet jij het?” Natuurlijk heeft hij wel vermoedens. “Een camera op het terras van een café kan een afschrikwekkende werking hebben. Dat het mensen zal tegenhouden om iets te stelen of ruzie te zoeken met andere terrasgasten. En mensen doen elkaar ook na: als je buren een camera hebben, wil jij er ook een. Verder zijn camera’s enorm goedkoop. Voor vijftig euro heb je er al een. Die kan bovendien alle beelden netjes voor je bewaren, zodat je ze altijd kan terugkijken, net zo lang als je zelf wilt.”
Bewustwording
Is het onprettig, die loerende ogen op straat? “De meeste mensen hebben geen idee dat ze er hangen, ze wanen zich onbespied. Ik vraag ook wel eens: denkt u dat u nu in beeld bent of niet? Dan zeggen ze: ik weet het niet. Dan wijs ik ze op alle camera’s rondom. Soms staan we dan zelfs recht onder een toezichtcamera. Mensen zijn dan zeer verbaasd: waarom hangen die camera’s hier, is dat nodig, wat gebeurt er met die beelden? Plotseling beseffen ze dat ze op straat door allerlei camera’s in de gaten worden gehouden.”
Die bewustwording, bij burger maar ook bij politici en beleidsmakers, ziet Flight als een belangrijk deel van zijn werk. “Ik adviseer gemeenten en politie over de juridische grondslag van de inzet van camera’s in de publieke sfeer. Dan speelt vooral de vraag: wat mag wel, wat mag niet? De Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) stelt grenzen: het mag niet, tenzij het wel mag. Je moet kortom duidelijk kunnen maken waarom het noodzakelijk is om op die plek een camera op te hangen.”
Surveillancesamenleving
Geen misverstand, Flight is niet tegen cameragebruik. “De afgelopen tien jaar is er veel veranderd. Juist doordat er veel maatschappelijk verzet was, is er Europese en nationale wetgeving gekomen, zoals de AVG, en dit voorjaar de Europese AI Act die gezichtsherkenning met camera’s op straat in de meeste gevallen verbiedt. Bovendien worden camera’s behalve voor bewaking en bescherming van eigendommen steeds vaker ingezet voor regulering. Als we willen voorkomen dat vervuilende vrachtwagens de stad in rijden of dat er bromfietsen op het fietspad rijden, hebben we camera’s nodig. We kunnen daar niet 24 uur per dag fysiek toezicht op houden. Camera’s dragen dus ook bij aan een leefbare stad.”
Dat is goed nieuws, maar de samenleving moet oplettend blijven. “We willen geen surveillancesamenleving waarin mensen elkaar continu in de gaten houden. Iedereen heeft recht op bescherming van zijn of haar persoonlijke levenssfeer. Het heeft ook aantoonbaar effect op ons gedrag en ons gevoel als we voortdurend bekeken worden. Dat maakt mensen bang, we creëren daarmee een angstige samenleving. Mijn boodschap is dan ook wat in de grondwet staat: overheid, laat uw burgers met rust.”
‘Vaak hebben mensen geen idee dat die camera’s er hangen’
