De bijzondere geschiedenis van Zeeburgereiland
Alles is er nieuw, zo lijkt het. Op Zeeburgereiland worden mooie woonwijken gebouwd, zoals de Sluisbuurt met hoge woontorens en de Sportheldenbuurt met een groot urban sportpark. Er zijn al scholen, een rock-’n-rollcafé en fijne wandelpaden. Maar op deze plek was er ooit een vliegveld, verschansten de Duitsers zich en werd ons rioolwater gefilterd.
In 1890 is Zeeburgereiland een baggerdepot. Aan de oostpunt lag een strekdam, toen zeebreker geheten. Deze werd aangelegd om te voorkomen dat de vaargeul naar de Oranjesluizen zou dichtslibben. De zeebreker liep als noordoostoever oostwaarts de Zuiderzee in. Het lichtbaken dat voor de scheepvaart op de kruin werd geplaatst, staat er nog steeds. Samen met twee andere dijken geeft de strekdam Zeeburgereiland zijn driehoekige vorm.
Luftwaffe
Aan het begin van de twintigste eeuw strijken de militairen neer. Eerst is het een oefenterrein voor het garnizoen Amsterdam. In 1916 richt de Koninklijke Marine de watervliegdienst op. Er komt een hangar, en een hellingbaan voor watervliegtuigen. In 1928 wordt het een algemeen vliegterrein, waar ook burgervliegtuigen landen.
In de Tweede Wereldoorlog is Zeeburgereiland bezet door de Duitsers. Ze bouwen er watervliegtuigbasis Fliegerhorst Schellingwoude van de Luftwaffe, compleet met bunkers, munitieopslag en luchtafweergeschut. De geallieerden bestoken de Duitse legerbasis uiteraard met bommen. In 1978 wordt op het eiland een Rolls Roycemotor van een Lancaster teruggevonden.
Na de oorlog is hier Kamp Zeeburg gevestigd, een onderdeel van de Koninklijke Landmacht. Het stadsbestuur denkt intussen na over wat te doen met het rioolwater van het steeds dichter bevolkte Amsterdam…
De Smeerpijp
Want al die jaren loopt van de Zeeburgerdijk tot aan de oostpunt van de strekdam vier kilometer verderop de ‘Smeerpijp van Amsterdam’. Sinds 1907 werd via deze persbuis over Zeeburgereiland een groot deel van het Amsterdamse rioolwater op het IJmeer geloosd. ‘Waar’, zoals een toenmalige medewerker van de GGD het verwoordde, ‘het afval in herkenbare toestand’ op de bodem lag. Dat duurt tot ruim in de jaren zeventig. In de stad is men al klaar met denken, en in verschillende stadsdelen worden andere rioolsystemen aangelegd. Op een dag wordt ook in Oost begonnen met de aanleg van zo’n rioolwaterzuiveringsinstallatie. In 1982 kan de Smeerpijp worden afgebroken.
Voor de komst van IJburg in de jaren negentig is de zogenoemde RI-Oost weer ontmanteld. Rioolwaterzuivering gebeurt nu in het westelijk havengebied. Het blauwe boostergemaal midden in de Sportheldenbuurt perst het rioolwater uit Oost nog wel via een ondergrondse buis naar West.
Na afbraak van de Smeerpijp wordt de voormalige zeebreker voor publiek opengesteld: een bijzonder stukje natuur, waar vossen en ringslangen leven. De oorspronkelijke strekdam ligt er nog steeds, maar is een stuk korter. Wie goed kijkt, ziet dat de betonstenen die zijn geplaatst om het spoor van de smeerpijp op te vullen, afwijken van de oorspronkelijke taludbekleding…
Stille getuigen
Drie bunkers bij de IJdijk langs het kanaal herinneren nog aan de militaire geschiedenis. Ook van de rioolwaterzuivering zijn kenmerkende elementen bewaard gebleven, midden in de sportheldenbuurt. Een van de twee slibvijzelgemaaltjes is nu een werk- en ontmoetingsplek, in de ander komt een eenkamerhotel. Voor de drie silo’s wordt al jaren een bestemming gezocht. Dit jaar werd voor de tweede keer een prijsvraag uitgeschreven, vier ideeën zijn geselecteerd. Welke? Dat houdt de gemeente nog even geheim.
Nieuwe woningen in verkoop op Zeeburgereiland
In de Sportheldenbuurt gaat binnenkort Terrazza in verkoop: 122 nagelnieuwe appartementen. De woningen variëren in grootte van 49 tot 182 m2, liggen vlakbij maar binnen de ring en buiten de drukte. Verdeeld over drie woonblokken zie je een grote afwisseling in lagen en hoogte en verspringende verdiepingen, met van fijne Franse balkons tot grote terrassen. www.nieuwbouw-terrazza.nl.