De winter is in volle gang, en dan wordt het verleidelijk om weg te dromen. Om wandelend door Amsterdam te fantaseren over exotische oorden. Goed nieuws voor wie krap bij kas zit: ook in Oost zijn schelpenstranden en koraalriffen aanwezig! Toegegeven, ze zijn wat grauwer dan de exemplaren die je in de gemiddelde toeristenbrochure ziet. Maar de Amsterdamse koralen en schelpen zijn dan ook al ruim 300 miljoen jaar oud. Van het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis tot Huize Frankendael, in trappen, vensterbanken, vloeren – overal zijn fossielen te vinden.
Tropische zee
In veel Amsterdamse gebouwen zit hardsteen verwerkt: een kalksteensoort waarmee je vanwege de stevigheid prima kunt bouwen. Net als andere kalksteenvarianten is hardsteen onder water ontstaan, uit de skeletjes van talloze piepkleine zeedieren.
Op de plek van het huidige Europa lag 350 miljoen jaar geleden een tropische zee. De eencellige diertjes die daarin rondzwommen belandden na hun dood op de zeebodem en veranderden onder druk van jongere, bovenliggende sedimentlagen in steen. Tegelijk met de kleine eencelligen versteenden er ook grotere planten en dieren. En die zijn nog altijd te herkennen in het hardsteen: als fossielen.
Honingraatkoraal
Vooral in de welvarende zeventiende eeuw was het mode om fossielrijke kalksteen te gebruiken. Veel Amsterdamse trappetjes, bordessen en drempels uit die tijd zijn gemaakt uit Belgisch hardsteen. Daarin aanwezige fossielen zijn bijvoorbeeld stukjes van zeelelies. Deze dieren zijn verwant aan zee-egels en zeesterren en zien eruit als onderwaterplanten. Na hun dood vallen zeeleliestengels in kleine fragmenten uiteen. In lengtedoorsnede lijken de witgekleurde fossiele stengelstukjes op schroeven, in dwarsdoorsnede zijn het rondjes met een gaatje in het midden. Ook honingraatkoraal is vaak aanwezig in Belgisch hardsteen – de naam verraadt direct de vorm.
Hoogere Burgerschool
Voor wie zelf op fossielenjacht wil, vormt de Mauritskade een goed beginpunt. In de vensterbanken van het Tropenmuseum zijn volop zeeleliefragmenten te vinden. In het bordes van Mauritskade 61 zijn fossiele schelpfragmenten te bewonderen. In de grijze kalksteenrand op de buitenmuur van het Montessorilyceum (de voormalige ‘Hoogere Burgerschool’, Mauritskade 58) zitten enkele mooie honingraatkoralen. De tegelvloer in de hal van het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis bestaat eveneens uit fossielrijk kalksteen. Naast talloze stukjes zeelelie zijn er slakkenhuizen te vinden. Ook op andere plekken in Oost zijn fossielen aanwezig. Het – enigszins afgesleten – bordes van Huize Frankendael zit bijvoorbeeld vol zeeleliestengels en schelpen.
Fossielenroute
De grootste overdaad aan fossielen vind je net over de grens van Oost, in het centrum. Op de Kattenburgergracht 5a t/m 5d is in de onderste traptrede bijvoorbeeld een mooi honingkoraal te zien. In een trapje aan de zijkant van de Oosterkerk zijn schelpfragmenten aanwezig.
Over de stadsfossielen in het centrum is een interessant boekje verschenen: De Amsterdamse Fossielenroute (€16,95, www.geokids.nl). De route voert bijvoorbeeld over de grachten langs de ‘stoepbanden’. Deze brede, zwarte stoepranden zijn gemaakt van Iers hardsteen en bevatten veel brachiopoden: witte cirkelvormige fossielen, tussen de 5 en 10 centimeter groot.
Oproepje
Zelf een stadsfossiel ontdekt in Oost? Foto’s (inclusief locatievermelding) kun je uploaden via www.debrugkrant.nl via ‘de Brug op’. De mooiste fossielenfoto’s worden geplaatst.
Door Gemma Venhuizen