Geen buurt in Amsterdam-Oost werd zwaarder door de oorlog getroffen dan de Transvaalbuurt. De combinatie van een omvangrijke Joodse bevolkingsgroep en zijn ligging vlakbij het Muiderpoortstation maakte het een ideale plek voor een getto.
Een levendige buurt vol spelende kinderen op straat en met op elke hoek een kruidenierswinkeltje, bakker of groenteboer. De Transvaal was begin twintigste eeuw een volksbuurt waar het merendeel van de bewoners van Joodse komaf was. Niet dat ze allemaal op sabbat naar de synagoge gingen, de wijk was eerder een links-socialistisch dan een religieus bolwerk. Als verre echo van de joodse identiteit waren de bakkers er op zondag in plaats van zaterdag open.
De mensen die begin twintigste eeuw in de nieuwe wijk kwamen wonen waren daar geherhuisvest vanuit armoedige wijken zoals die rond het Waterlooplein. Daar zaten de huizen propvol met hele families die vaak in hun geheel naar de Transvaal werden overgebracht. Het was in de Transvaal dan ook volstrekt normaal dat je ooms, tantes, neven en nichten even verderop in de straat woonden.
Een van de mensen die dit verhaal nog kan navertellen is Elisabeth ‘Beppie’ Bosboom. Zij woonde op het Krugerplein en bijna haar hele familie woonde in straten daaromheen. Toen de bezetter de wijk officieel bestempelde als getto werd het zelfs nog drukker. “Bij ons trokken steeds meer mensen in, er kwam een zwager bij en een schoonzusje”, vertelt de nu hoogbejaarde dame met een onvervalst Amsterdams accent. “Het was eigenlijk best gezellig.”
Lang duurde die gezelligheid niet, want al snel begon de bezetter met de deportatie van bewoners naar Westerbork, via station Muiderpoort. De lege huizen vulden zich weer met Joden die hun huizen elders in Nederland hadden moeten verlaten om zich in de Transvaal te vestigen tot de volgende deportatie. Zo ging dat een aantal keer, tot het na de laatste grote razzia op 20 juni 1943 stil werd.
Het verhaal van Elisabeth Bosboom is een mirakel: ze zat ziek thuis op de dag van de bekende razzia bij regenjassenfabriek Hollandia-Kattenburg, waar zij werkte. Daarna wist Bosboom de dans nog een paar keer te ontspringen en kwam zij uiteindelijk terecht bij het Philips-Kommando in Kamp Vugt. Er volgde een reis langs vele kampen, waaronder Auschwitz, waarna ze als een van de weinigen van haar familie en van de buurt terugkeerde naar de Transvaal.
4 en 5 mei in Oost
Elisabeth Bosboom is een van de mensen die op 4 en 5 mei haar verhaal zal vertellen tijdens Open Joodse Huizen en Huizen van Verzet. Naast dit herdenkingsprogramma zijn er in Oost meer dan tien andere herdenkingen. Op 5 mei zijn er diverse festiviteiten onder meer tweeëntwintig vrijheidsmaaltijden. Kijk voor het volledige programma op www.4en5meiamsterdam.nl.
Door Pieter-Bas van Wiechen