Liggen er op en rond het Zeeburgereiland nog explosieven uit de Tweede Wereldoorlog? De Duitsers hebben het gebied tenslotte vijf jaar lang bezet en er de grootste watervliegtuigbasis van Nederland van gemaakt. Tijd voor een onderzoek.
Zeeburgereiland, het driehoekje grond aan het Buiten-IJ, heeft een rijke militaire geschiedenis. Met een absolute piek tijdens de Tweede Wereldoorlog. Reden voor Projectbureau IJburg om Ingenieursbureau Amsterdam (IBA) onderzoek te laten doen naar de explosiviteit. Geen overbodige luxe nu er een nieuwe woonwijk zal verrijzen. Alfred Bakker van het IBA leidde het onderzoek en dook de archieven in. Hij bracht de geschiedenis in kaart aan de hand van bronnenonderzoek: luchtfoto’s, landkaarten, verhalen van oud-militairen en amateurhistorici. Bakker stuitte op veel interessants, maar niet op gevaarlijk oorlogstuig. Ook het aanvullende detectieonderzoek, waarbij actief is gezocht naar explosieven in de grond, leverde niets op. De grond is onverdacht bevonden.
De geschiedenis van het Zeeburgereiland begint rond 1890. Het is dan een depot voor bagger uit de vaargeul naar de Oranjesluizen en het Oostelijk Havengebied. Begin twintigste eeuw krijgt het een militaire bestemming. Eerst als oefenterrein voor het garnizoen Amsterdam en daarna als Marinevliegkamp met hangar en hellingbaan voor watervliegtuigen. De roerigste tijd beleeft het terrein tijdens de Tweede Wereldoorlog. Jaren van slapeloze nachten voor de bewoners van de tegenoverliggende dorpen Durgerdam en Schellingwoude. Ging er geen luchtalarm af, dan werden ze wel uit hun slaap gehouden door luchtafweergeschut en overvliegende gevechtsvliegtuigen van de Britse Royal Air Force (RAF). Doelwit: Zeeburgereiland. De plek waar van 1940 tot 1945 watervliegtuigbasis Fliegerhorst Schellingwoude van de Luftwaffe gelegen is. De Duitsers bezetten het hele eiland en bouwen het vol bunkers, munitieopslag en luchtafweergeschut. De vliegtuigen worden ingezet voor bewaking van de kust en om zeemijnen te leggen. Maar ook om neergestorte piloten uit zee te redden.
Hoewel de geallieerden menig bombardement op het Zeeburgereiland en omgeving uitvoeren, is slechts één keer een bommenwerper van de Royal Australian Air Force (op de terugweg van Duitsland naar Engeland) brandend neergestort. Een omwonende zag het gebeuren. In 1978 is het bewijs op het Zeeburgereiland geborgen: een Rolls Roycemotor van een Lancaster. In 2007 zijn bij onderhoudswerkzaamheden in de vaargeul van het Buiten-IJ nog een Duitse zeemijn en een Duitse brisantbom boven water gekomen. Meer is er niet gevonden, afgezien van wat rookgranaten, een markeringsbom en stukken van een watervliegtuig.
Na de oorlog heeft de voormalige basis nog dienst gedaan als Kamp Zeeburg, een onderdeel van de Koninklijke Landmacht. Ook zou er in 1966 in het kader van het aanstaande huwelijk van Beatrix en Claus door dienstplichtigen geoefend zijn met traangas. Begin jaren zeventig neemt Rioolwaterzuivering Oost het eiland in gebruik. De meeste militaire gebouwen zijn tegen die tijd al gesloopt. Wat nu nog rest zijn drie Duitse bunkers. Of die zullen blijven staan, is nog onduidelijk.
Door Jocelyn Vreugdenhil