Het Grafisch Werkcentrum Amsterdam (GWA), een stichting in Amsterdam Oost, zet zich in voor het behoud van grafisch erfgoed. Drukpersen, snijmachines, houten en loden letters: het is allemaal nog in gebruik in de loods aan de Molukkenstraat. Groepen kunnen hier terecht voor cursussen, workshops, scholenprojecten. De nieuwste aanwinst is een reusachtige etspers, uit 1860… Grote Willem. Aangenaam.
Hij glimt. De etspers is de oudste machine van de hele loods – maar de metalen legger glimt je tussen al het grijs tegemoet. En zijn voeten, sloffen heten ze, zijn gemaakt van het mooiste hout. En ook de man ernaast glimt, maar dan van trots. “Deze pers heeft een lange reis gemaakt,” vertelt Wiek Molin, een van de oprichters van het GWA, “van een zagerij aan de Vecht langs verschillende musea en ateliers, maar nu is hij thuis.” De pers is bijzonder. Door zijn omvang, door zijn opbouw, maar ook vanwege zijn oorspronkelijke eigenaar.
Willem van Leusden (1886–1974) was schilder en graficus. Hij bouwde de industriële papierpers aan het begin van de twintigste eeuw eigenhandig om tot etspers en maakte er een groot deel van zijn uitgebreide oeuvre op. Van Leusden beperkte zich niet tot een enkel genre. Hij vervaardigde schoolplaten en landschappen, maakte onderdeel uit van De Stijl, werd beïnvloed door het constructivisme van El Lissitzky en het surrealisme van Dalí. Ook hield hij zich jarenlang bezig met onderzoek naar Hercules Seghers, een tijdgenoot van Rembrandt met een nog altijd geheimzinnige etstechniek.
De pers kwam in handen van het GWA toen Molin hoorde dat deze bij de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht was veroordeeld tot de schroothoop – het lot van veel oude, logge grafische machines. De pers werd overgebracht naar de Molukkenstraat, waar in 2011 besloten werd tot een totale restauratie. Opdat hij weer echt gebruikt zou kunnen worden, door kunstenaars met oog voor het oude, en ook door kinderen die bij het GWA onderwijs krijgen in grafiek.
Een jaar later is het dan zover: de restauratie nadert zijn voltooiing. Om dat te vieren heeft het GWA striptekenaar en graficus Peter Pontiac gevraagd een ets te maken, die dan de eerste afdruk van de herboren pers wordt. Dichteres Hagar Peeters schreef voor de gelegenheid een gedicht. De twee werken worden samen, in oplage gedrukt en vanaf vrijdag 30 november te koop aangeboden. Want op die dag wordt de pers feestelijk gepresenteerd. Het hele weekend erna is er gelegenheid kennis te maken met “Grote Willem”. www.grafischwerkcentrumamsterdam.nl
Door Corine Elemans