De sloop van Oost – veel mooie oudbouw verdwijnt

De afgelopen jaren zijn er honderden woningen in Oost gesloopt. Van alle stadsdelen gaat Oost het slechtst om met haar historisch erfgoed, menen onderzoekers Hanneke Ronnes en Wouter van Elburg van de Universiteit van Amsterdam. 

Derde Oosterparkstraat 44–58, Von Zesenstraat 417–423, Pontanusstraat 14–16, Sumatrastraat 214–236, het is een waslijst aan woningen in Oost die de afgelopen jaren tegen de vlakte zijn gegaan. Foto’s van de gesloopte woonblokken staan in Amsterdam Sloopt, afbraak in de hoofdstad in de 21^e eeuw, geschreven door Hanneke Ronnes en Wouter van Elburg, respectievelijk cultuur- en architectuurhistoricus aan de Universiteit van Amsterdam. Het boek geeft een overzicht van alle panden in Amsterdam die de afgelopen jaren zijn gesloopt of voor sloop op de nominatie staan. 

Amsterdam maakt een nieuwe sloopgolf door, stelt Van Elburg. “Die is in omvang te vergelijken met de sloopwoede uit de jaren zeventig en tachtig. Alleen zijn de aanjagers andere partijen dan toen. Werd de sloop in de jaren tachtig aangestuurd door de gemeente, nu zijn het vooral projectontwikkelaars, woningcorporaties en rijke particulieren.”

Vooral stadsdeel Oost scoort slecht in deze sloopwoede, vult Ronnes aan. “Tussen 2018 en 2022 zijn ongeveer 500 woningen afgebroken in Oost door woningcorporaties als Eigen Haard, de Alliantie en Stadgenoot. In 2018 verdween een blok van 141 woningen aan de Molukkenstraat, in 2020 gevolgd door een ander blok op steenworp afstand in de Madurastraat. Tegelijkertijd sloopte Eigen Haard meer dan 200 woningen in de Sumatrastraat en op het Sumatraplantsoen.”

Veel oudbouw is verdwenen
Het verbaast Ronnes dat vooral de laatste plukjes oorspronkelijke bebouwing in Oost worden gesloopt, niet de nieuwbouw uit de jaren tachtig. “En dat terwijl er al zoveel oudbouw is verdwenen. Sinds de jaren zeventig en tachtig verdween bijna de helft van de oude woningen in de Dapperbuurt. In de Indische Buurt is ongeveer de helft van de oudbouw verdwenen. Dat is ongekend, er is nergens in Amsterdam zoveel gesloopt als in Oost. Als je daarmee doorgaat, duw je Oost richting nieuwbouwwijk. Terwijl historische architectuur door bewoners hoog wordt gewaardeerd. Het zorgt voor contact met het verleden en draagt bij aan het sociale cement van een wijk.”

Eén van de problemen bij massale sloop is de manier waarop stadsdelen omgaan met het gebouwde erfgoed. Van Elburg. “En dan constateren we dat Oost het slechtst omgaat met de historische architectuur. Er is geen regie.”
Terwijl het stadsdeel veel kan doen. “Ze kunnen met woningcorporaties afspraken maken, ze kunnen panden aanwijzen als gemeentelijk monument. In Oost zijn die er nauwelijks, het zijn allemaal zogenoemde orde 2 en 3 gebouwen. Dat houdt in dat ze juridisch niet beschermd zijn. Als een eigenaar besluit: ik wil dit orde 2 of 3 pand morgen slopen, is er niemand die hem tegenhoudt. Voor sloop is geen vergunning nodig, voor nieuwbouw wel.”

Spijt komt na sloop
Een mooi voorbeeld vormt het rijtje oude woningen aan de Ringdijk, vlakbij het Recht- of Tolhuis van de Watergraafsmeer. Ronnes: “Dat zijn de laatste restanten van voorstedelijke bebouwing van de voormalige gemeente Watergraafsmeer. Eén van die panden is een gemeentelijk monument, de andere vier niet, daarvoor ligt nu een sloopplan klaar. Waarom maak je daar geen gemeentelijke monumenten van?”

Meer regie dus door het stadsdeel. Daarnaast moeten woningcorporaties hun verantwoordelijkheid nemen, vindt Ronnes. “Ze hebben samen de afgelopen jaren hele straten afgebroken. Dat moet je als woningcorporatie niet willen. Je bent verantwoordelijk voor dat ene stukje stadsschoon dat je in je bezit hebt. Soms lijkt het erop alsof het taboe op sloop is verdwenen. Maar we weten: spijt komt na sloop.”

Ivar Manuel, portefeuillehouder Wonen en Stedelijke Ontwikkeling stadsdeel Oost
“Het klopt dat er de afgelopen jaren veel woningen gesloopt. Maar het is niet zo dat er gesloopt wordt zonder dat het stadsdeel daarin gekend zou worden. Er vinden altijd gesprekken plaats tussen stadsdeel en woningcorporatie als het gaat om renovatie of sloop. Dat zijn zorgvuldige processen.”
‘We zijn betrokken bij alle gesprekken over panden in Oost die eventueel voor sloop in aanmerking komen. We wegen daarbij de waarde van zo’n pand af, vragen ons af wat we ermee willen en wat ervoor terug komt. Vaak kiezen we voor renovatie en soms voor sloop. In dat geval komt er nieuwbouw voor terug in de architectonische stijl van de buurt. Nieuwbouw die beter past bij de huidige tijd, meer verduurzaamd en beter geïsoleerd. Het stadsdeel heeft daarin de regie.”

Foto: De Ringdijk.