Eeuwenlang werd de maatschappelijke rol van vrouwen ernstig onderschat en afgedaan als onbelangrijk. Strijders als Jessica de Abreu, Fatima Elatik, Aletta Jacobs, Joke Smit en veel andere vrouwen brachten hier verandering in en droegen zo bij aan de ontwikkeling van de stad. Vrouwen van Amsterdam – een ode in het Amsterdam Museum verbeeldt hun levens en eert ze met ontroerende verhalen van andere Amsterdamse vrouwen.
Op jonge leeftijd zet Aletta Jacobs (1854-1929) zich al in voor het recht op hoger onderwijs voor vrouwen. In 1870 is ze de eerste Nederlandse vrouw die naar de HBS gaat. Zus Charlotte was de tweede Nederlandse vrouw die afstudeerde. Het jaar daarop krijgt Aletta toestemming van de liberale minister Thorbecke om aan de universiteit medicijnen te studeren. Als Thorbecke stervende is, geeft hij haar ook toestemming om examens af te leggen. Na haar afstuderen wordt ze huisarts in Amsterdam. Ze houdt gratis spreekuren voor vrouwen met weinig geld, denkt progressief over geboortebeperking en introduceert het pessarium als voorbehoedmiddel. Als bekendste vertegenwoordiger van de eerste feministische golf strijdt ze voor het stemrecht van vrouwen. De wet stelt een loongrens om te stemmen, waardoor in de praktijk alleen (rijke) mannen hiervoor gerechtigd zijn. Door Jacobs’ poging toch te stemmen, wordt een verbod hierop voor vrouwen in de grondwet opgenomen. In 1894 richt Jacobs de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht op. In 1917 wijzigt de wet, vrouwen mogen zich verkiesbaar stellen. Twee jaar later kunnen ze ook actief stemmen. Columnist en documentairemaker Lize Korpershoek brengt een ode aan Aletta Jacobs voor haar baanbrekende werk dat vrouwen meer zelfbeschikking gaf, al is de weg naar totale gelijkheid nog steeds lang.
Feminist, journalist, politicus en taalkundige Joke Smit (1933-1981) eist in 1966 dat vrouwen voortaan zelf beslissen over abortus. Ze neemt het op voor echtgenotes die meer willen dan alleen een bestaan als huisvrouw en moeder en schrijft het essay Het onbehagen van een vrouw, dat het manifest wordt van de tweede feministische golf. Smit pleit voor een 30-urige werkweek voor mannen en vrouwen om zorgtaken en huishoudelijk werk eerlijker te verdelen. Kort voor haar overlijden zegt ze in een tv-interview dat ze wil dat het beter wordt voor haar dochter en kleindochter. Smit krijgt een ode van sociologe en voormalig politica Hedy d’Ancona die zich nog steeds geïnspireerd voelt door het werk van haar vroegere vriendin.
Decennialang is Majoor Bosshardt (1913-2007) Nederlands bekendste heilsoldaat. Na het volgen van opleidingen bij het Leger des Heils wordt ze in 1936 uitgezonden naar Amsterdam, waar ze tot haar overlijden woont. In 1948 viert ze voor het eerst kerst met prostituees. Zonder bekeringsdrang accepteert ze deze vrouwen volledig, haar voornaamste doel is hen de helpende hand bieden. Eind jaren ’50 verschijnt ze op tv. In 1965 leidt ze prinses Beatrix rond over de Wallen. Na haar pensionering in 1978 blijft Bosshardt zich inzetten voor het Leger des Heils. Tot 2005 geeft ze lezingen. Ze beschouwt zichzelf als getrouwd met God. In de ode van actrice Anna Rottier aan Bosshardt, een interview, blijkt hoe nuchter de majoor (eigenlijk al een tijdje luitenant-kolonel) over haar leven denkt. “Ja het lijkt allemaal heel bijzonder, maar ik doe gewoon mijn werk.”
In de vroege jaren van men’s club Yab Yum werkte Metje Blaak daar als gastvrouw. Vanaf 1998 maakte ze zich als woordvoerder van de Rode Draad sterk voor de positie en rechten van haar oud-collega’s in de prostitutiebranche. De enige vakbond voor sekswerkers ter wereld ging in 2012 failliet. Blaak is tegenwoordig filmer, fotograaf en schrijft boeken. Theatermaker Daphne Gakes eert Blaak voor haar tijd ver vooruit zijn en het zonder steun van anderen zelf initiatieven nemen.
Oprichter van Heal Magazine Selma Lemsaadi schreef een ode aan Fatima Elatik, de oud stadsdeelvoorzitter van het in 2010 met stadsdeel Oost gefuseerde Zeeburg liet haar mogelijkheden zien. Tot haar negentiende is Lemsaadi ongedocumenteerd, kan daardoor in haar schooltijd niet mee met reisjes. Zonder dat ze dit weet, brengt Elatik haar zaak onder de aandacht en krijgt voor elkaar dat Lemsaadi met de juiste documenten haar leven in Amsterdam kan voortzetten. Sinds begin vorig jaar werkt Lemsaadi ook voor de gemeente. Tussen 2015 en 2017 zette Elatik in Amsterdam het programma ‘Politie van iedereen’ op, dat navolging kreeg in heel Nederland.
Conservator en kunsthistoricus Imara Limon prijst activist, antropoloog en curator Jessica de Abreu voor hoe ze als antropoloog en feminist de rol van vrouwen benadrukt. De Abreu is een van de grondleggers van The Black Archives, dat waakt over zwart cultureel erfgoed en onderzocht en analyseerde de onderbelichte geschiedenis van zwarte Surinaamse vrouwen in de Bijlmer.
Imane Valk (16) is een van de jongste personen die een ode schreef voor de tentoonstelling. Ze eert hoe advocaat, rechter en voormalig kinderombudsvrouw Anne Martien van der Does kinderlevens positief heeft veranderd. “U probeerde systemen te doorbreken en heeft veel Amsterdamse kinderen geholpen op het gebied van onderwijs, armoede en jeugdzorg. Hiermee heeft u kinderlevens, Amsterdam en de wereld een beetje mooier gemaakt.” Gymnasiast, journalist en karateka Valk zat in de Amsterdamse kinderraad, won de Nieuw Amsterdam prijs en was Amsterdammertje van het Jaar 2020. Ze weet zeker dat ze de politiek in wil. De jeugd heeft de toekomst.
Deze tentoonstelling is in het kader van de 750e verjaardag van Amsterdam. De ingezonden odes die vanaf maart ‘24 zijn verzameld, vormen de basis van de tentoonstelling die duurt tot 31 augustus.
Zie ook Amsterdam Museum.
Amsterdam Museum brengt ode aan vrouwen
