Sinds halverwege de jaren negentig wordt de Joodse Begraafplaats Zeeburg niet meer onderhouden. Verloedering dreigt. De stichting Eerherstel Joodse Begraafplaats Zeeburg en de Natuurwerkgroep Flevopark hebben de handen ineengeslagen om dat te voorkomen. Natuurbeheer en behoud van cultureel erfgoed gaan daarbij gelijk op.
Moeizaam strekt hij de vingers van zijn rechterhand. Een beetje spierpijn van een ochtendlang bramenstruiken snoeien met een armlange snoeischaar heeft hij wel, de twaalfjarige Joao Engler-Reynolds. Maar hij heeft er geen seconde spijt van dat hij vandaag meedeed aan de natuurwerkdag op de Joodse Begraafplaats Zeeburg. “Het was heerlijk. Ik woon in de stad, zit altijd binnen, dan is het lekker om buiten te zijn. Voor mijn school moest ik een maatschappelijke stage in de buurt doen. Daarom had ik me aangemeld. Maar ik vind het zo leuk, ik kom volgende maand weer.”
Joao is de jongste vrijwilliger van de Natuurwerkgroep Flevopark, die elke tweede zondag van de maand werkt op de Joodse begraafplaats, pal naast het Flevopark. Van 1714 tot 1914 was dat dé begraafplaats voor arme Joodse Amsterdammers. Het is de grootste Joodse begraafplaats van Nederland, en een van de grootste in West-Europa. “In totaal zijn hier zo’n honderdduizend Joodse Amsterdammers begraven,” schat Karen Polak, voorzitter van de stichting. Zij maakt zich hard voor het opknappen én openstellen van de begraafplaats.
Dat opknappen is echt nodig; sinds de jaren negentig wordt de begraafplaats niet meer onderhouden. Met schrikbarende consequenties, stelt Hansje Galesloot, coördinator van de natuurwerkgroep. “Door stikstof in de bodem, een probleem in heel Nederland, gaan bepaalde planten- en bomensoorten, zoals bramen, riet en wilgen, alle andere overheersen. De begraafplaats is één woekerende monocultuur geworden.”
Open Dagen
Vorig jaar kregen Polak en Galesloot het dringende advies van ecologen van stichting Landschap Noord-Holland en Stadsdeel Oost om in te grijpen, om bramen te snoeien, riet te maaien, jonge boompjes te verwijderen. Pas dan maken andere planten – zoals diverse orchideeënsoorten – een kans om op te komen. Galesloot: “We zijn begonnen met grootschalig maaien en snoeien. Deze begraafplaats is een van de rijkste biotopen binnen de gemeentegrenzen van Amsterdam. Er leven hier vossen, marterachtigen, buizerds en rietzangers. Elk voorjaar melden buurtbewoners dat ze de nachtegaal horen zingen.”
Maar natuurbeheer, benadrukt Polak, gaat hand in hand met het behoud van dit bijzondere culturele erfgoed. “Hoe meer we de begraafplaats opknappen, hoe meer grafstenen er tevoorschijn komen. Elke steen vertelt een verhaal over een verdwenen stukje Joods Amsterdam. Dat is een verhaal dat we graag willen vertellen.”
Vandaar dat de stichting Eerherstel zeven keer per jaar open dagen organiseert, elke eerste zondag van de maand, van april tot en met oktober. De eerste is op 5 april. Polak: “We geven rondleidingen, en vertellen de geschiedenis van enkele grafstenen en de mensen die daar begraven liggen.”
Er komen veel mensen op af, valt Galesloot op. “Bijvoorbeeld buurtgenoten die regelmatig langslopen en wel eens willen weten wat dit is. Of mensen die vroeger als kind op de begraafplaats hebben gespeeld, in de jaren na de Tweede Wereldoorlog toen het vrij toegankelijk was.”
Informatieborden plaatsen over de geschiedenis van de begraafplaats, dat is eerste prioriteit, zegt Polak. “En verder hopen we dat zich nog meer vrijwilligers aanmelden voor zowel de natuurwerkgroep als de open dagen.” Galesloot: “Vooral buurtbewoners willen niet dat deze begraafplaats verder verloedert. Voor hen is het belangrijk cultureel erfgoed dat herinnert aan het Joodse karakter van Amsterdam-Oost.”
2,5 miljoen voor restauratie Joodse begraafplaatsen
Eind 2019 heeft minister van Cultuur Ingrid van Engelshoven 2,5 miljoen euro beschikbaar gesteld voor onderhoud en restauratie van Joodse begraafplaatsen in Nederland. Vooral ‘verweesde’ of vergeten begraafplaatsen, zoals de Joodse Begraafplaats Zeeburg, komen voor deze gelden in aanmerking.
Via www.eerherstelzeeburg.nl kunnen nieuwe vrijwilligers zich aanmelden.