Geschiedenis

Pakhuis De Zwijger op laatste moment gered

In 2001 werd de Jan Schaeferbrug tussen de Piet Heinkade en het Java-eiland geopend. Een bijzondere gebeurtenis, want de brug was dóór het laatste oorspronkelijke pakhuis aan de Oostelijke Handelskade heen gebouwd. Na voltooiing van de brug constateerde de Dienst Wonen echter dat het pakhuis bouwvallig was geworden. Er zou zelfs sprake zijn van instortingsgevaar. Het College van B&W gaf een sloopvergunning af, maar het Cuypersgenootschap sloeg alarm. De leden droegen De Zwijger voor als rijksmonument, een status die het gebouw datzelfde jaar nog kreeg. De sloop was van de baan.

Pakhuis De Zwijger is het laatste van de reeks opslagplaatsen die in de crisistijd langs de Oostelijke Handelskade werden gebouwd. Een aantal daarvan werd vernoemd naar de werelddelen waarop de eigenaren voeren, zoals Afrika, Australië en Azië. Die namen vind je soms nog terug in de huidige nieuwbouw. Andere kregen eigen namen, zoals De Zwijger. Die naam hangt samen met het bouwjaar, 1934. Dat was de 350ste sterfdag van Willem van Oranje, die ook wel Willem De Zwijger werd genoemd.
Het gebouw is een beroemd ontwerp van architect Jan De Bie Leuveling Tjeenk, die aan het begin van de vorige eeuw een vooraanstaand ontwerper was. Hij tekende onder meer (zijn eigen) villa Troostwijk aan het Museumplein en een aantal van de Jaarbeursgebouwen.

Pakhuis De Zwijger was in die tijd het modernste koelpakhuis van Amsterdam, bestemd voor bederfelijke levensmiddelen zoals vlees. Het was gebouwd in de stijl van het zogenaamde Nieuwe Bouwen. Dat betekent dat er veel gewapend beton in is verwerkt. Het gebouw was zo bijzonder dat het ontwerp al kort na de oplevering in diverse overzichtsboeken over moderne architectuur verscheen.
Bijzondere elementen zijn de fraaie gevelcompositie (met laaddeuren en hijshuizen), het metselwerk en de negen blauwe mozaïeken aan de zijkant met daarin de namen van de steden waar de toenmalige eigenaar haar kantoren had.

Poptempel
Toen in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw het Oostelijk Havengebied werd verlaten kwam ook Pakhuis De Zwijger leeg te staan. Er volgden woelige jaren. Het pand werd gekraakt en in 1986 nam het Repetitiehuis er haar intrek. Het pakhuis werd daarmee een van de belangrijkste oefenruimtes voor muzikanten in de stad. Befaamde artiesten als Herman Brood bouwden er hun loopbaan uit en het was vele jaren een hotspot voor grote feesten. Na de sloop van het nabijgelegen Vrieshuis Amerika kreeg een aantal krakers de kans er hun activiteiten op meer commerciële basis voort te zetten. Daartoe werd in 1997 Stichting De Zwijger in het leven geroepen. Kort daarna speelde de hierboven genoemde sloopdreiging.
Het pand herbergt tegenwoordig onder meer de Cultuurfabriek, de Waag Sociëteit, IDFA, Salto Omroep Amsterdam en het Amsterdamse Fonds voor de Kunst, dat er de diverse activiteiten coördineert. Het programma is te vinden op www.dezwijger.nl.

Pakhuis De Zwijger is uitgegroeid tot een ‘platform voor cultuur en innovatie’, dat wil zeggen dat er rond het thema cultuur conferenties, presentaties, concerten (er is een zaal met 350 plaatsen), clubavonden, exposities (in het café), workshops, masterclasses en opnamen voor radio, tv en internet worden georganiseerd.
Een van de aantrekkelijke onderdelen van De Zwijger is het eetcafé op de begane grond. Dat is zoals Herman Brood en zijn vrienden het ongetwijfeld voor ogen hebben gehad: doorgaans druk, lawaaiig, aantrekkelijk chaotisch en vol. Kortom: een goed café.
Research: Gerard Goudriaan

Lees ook:
Joodse begraafplaats Zeeburg: Eerherstel voor Jodenmanussie (24-07-2012)
Andere verhalen in de serie over de geschiedenis van Oostelijk Amsterdam