Wanneer ik in mijn studententijd ’s ochtends vroeg op mijn fiets de steile bruggetjes van de binnenstad bedwong, verwonderde ik mij altijd over de stille schoonheid van de stad. Meermaals heb ik gepoogd het onbestemde gevoel dat mij op de grachten overviel te omschrijven of in verf uit te drukken. Tevergeefs.
Ik was aangenaam verrast – en eerlijk gezegd ook lichtelijk aangeslagen – toen ik het werk van Willem Witsen (1860–1923) leerde kennen. De besneeuwde woonboten, het kabbelende water en de heiige lucht boven de Oudeschans brachten me in opperste vervoering. Witsen verbeeldde op ultieme wijze de rust, kalmte en verstilling die mij zo bekoorde.
Bijna een eeuw na Witsens dood struin ik door zijn atelier. De schilder woonde en werkte tot aan zijn dood in een statig pand aan het Oosterpark. Zijn welgestelde weduwe liet het monument na aan de staat, op voorwaarde dat het atelier behouden zou blijven voor bezoek en dat de overige etages onderdak zouden bieden aan veelbelovende literatoren.
Aanmelden voor een rondleiding kan alleen per post. Mijn gids vertelt dat dit in de geest is van het huis en de artistieke bewoners. Beroemde vrienden als dichter Willem Kloos, schrijver Herman Gorter en schilder Jan Toorop kwamen bijna dagelijks over de vloer. George Hendrik Breitner en Isaac Israëls woonden en werkten zelfs in het pand. Er zijn dagboekfragmenten bewaard gebleven waarin Israëls zich beklaagt over de dronkenmansherrie die Witsen en vrienden vaak tot in de kleine uurtjes maakten.
Deze anekdotes, waarvan mijn rondleider er veel kan vertellen, maken de plek levendig en gedenkwaardig. Ze trekt diverse laatjes open, gevuld met aantekeningenboekjes, agenda’s, brieven en objecten. Elk met een eigen verhaal. De muren hangen vol prachtige schilderijen van Witsen en tijdgenoten. Een niet voltooid zelfportret staat op een schildersezel. Met een beetje goede wil verwacht je dat hij elk moment kan binnenkomen om eraan verder te werken. Wat zou ik hem dan graag even spreken en willen vragen hoe hij die sereniteit toch zo uitzonderlijk mooi op het doek kreeg.
witsenhuis.nl, Oosterpark 82
Foto (door Sergé Technau): Het atelier van W.A. Witsen. Collectie Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
In cultureel opzicht is Amsterdam-Oost een bruisend stadsdeel. Het wemelt van de galeries, er zijn theaters en musea, en het hele jaar door worden er culturele evenementen georganiseerd. In deze rubriek belicht journalist Wietse Schmidt telkens iets opvallends.