Voor veel Amsterdammers is Zeeburgereiland een zandvlakte met daarop drie silo’s en – aan de andere kant van de IJburglaan – een tramstation met daarnaast studentenflats. Toch heeft dit deel van Oost een avontuurlijk verleden. Zeeburgereiland is (of was) de kleurrijke rafelrand van de stad. Hier was de befaamde hippiecamping van Jan Kamp, hier vind je nog steeds een verzameling vage bedrijfjes en clubs (langs het kanaal), hier werken de ‘laatste vrije kunstenaars’.
Zeeburgereiland heette tot 1990 het Eiland Zeeburg. Het was vroeger een goed herkenbaar driehoekig schiereiland in het IJ, omgeven door dijken. Aan de stadskant was dat de (verlengde) dijk langs het Amsterdam-Rijnkanaal. Die is aangelegd aan het einde van de 19de eeuw. Aan de noordkant – langs het IJ – werd in dezelfde periode een ruim vier kilometer lange leidam aangelegd. Die was nodig om de stroomgeul naar de nieuwe Oranjesluizen te versmallen en daardoor tegen dichtslibben te beschermen. En daarna was het heel eenvoudig om die leidam te verbinden met de oude Diemerzeedijk. Het deel van de leidam dat verder doorliep in de Zuiderzee werd de huidige strekdam voor IJburg. Zo ontstond een driehoekig bassin, waarin het opgebaggerde slib uit onder meer de Amsterdamse havens werd gestort. Op een oude kaart uit 1907 herken je de verse ‘polder’ nog duidelijk: tussen de dijken was vooral veel water, alleen aan de zijde van de stad lag toen een reepje land.
Afweergeschut
Rond 1910 kwamen de militairen. Eerst werd er een oefenterrein aangelegd en in 1916 was de grond kennelijk zo stevig geworden dat het een militair vliegveld kon dragen: het Marinevliegkamp Schellingwoude. Dat bestond uit een hangar en een hellingbaan voor watervliegtuigen. In 1940 werd het terrein door de Duitsers overgenomen en uitgebouwd tot een basis voor de Luftwaffe, met bunkers, munitieopslagplaatsen en afweergeschut. Dat was het begin van een angstige periode, vooral voor de bewoners van de tegenoverliggende dorpen Durgerdam en Schellingwoude. Ging er geen luchtalarm af, dan werden ze wel uit hun slaap gehouden door die luchtafweer en vliegtuigen van de geallieerden. Hoewel die menig bombardement op het Zeeburgereiland uitvoerden, is er slechts één door de Duitsers neergehaald. Een Australiër. Na de oorlog heeft de basis nog een tijdje dienstgedaan als Kamp Zeeburg. In 1966 zou er door dienstplichtigen zijn geoefend met traangas, ter voorbereiding op het huwelijk van Beatrix en Claus. Kort daarna nam de Rioolwaterzuivering Oost het stokje over. Van de militaire gebouwen zijn – in de zuidwesthoek – nog een aantal Duitse bunkers overgebleven.
In 1957 was Zeeburgereiland door de bouw van de Amsterdamsebrug en de Schellingwouderbrug goed bereikbaar geworden. Daardoor kwam de weg vrij voor allerlei werkplaatsen, bedrijven, clubs en activiteiten, die – volgens een artikel in Ons Amsterdam –“elders niet welkom waren”. Zo ontstond de kleurrijke rafelrand die elke grote stad kennelijk nodig heeft. Met name langs het Amsterdam-Rijnkanaal valt nog altijd de nodige activiteit te bespeuren.
Onder de bomen naast de Amsterdamsebrug ontstond in die periode ook een soort kunstenaarskolonie. Vooral Theo Niermeijer trok er tot zijn dood in 2005 veel aandacht met zijn enorme schrootsculpturen. Een aantal daarvan staat er nog steeds. Rondom zijn loods werkt een tiental kunstbroeders, sommigen in kleurige woonwagens. Hier is de hippietijd uit de jaren zeventig geen verleden tijd. Borden met teksten als ‘Museum Zeeburg’ en ‘One Peaceful World’ kleuren de plek.
Zootje ongeregeld
Een verdwenen herinnering uit die periode is camping Zeeburg. En dan gaat het niet over de huidige camping bij de Amsterdamsebrug, maar over die van Jan Kamp. Die eerste camping was door de gemeente in 1974 ingericht voor “de straatarme buitenlandse hippies, die niet meer in het Vondelpark mochten slapen”. Ander citaat uit Ons Amsterdam: De camping “was een geldverslindende voorziening en naar de mening van de gemeente in 1983 ook overbodig geworden. […] De bewoners vormden een prettig zootje ongeregeld, als het echt moest getemd door de joviale reus Jan Kamp, een voormalige Groningse schipper”. Later voegden zich (ex-)verslaafden en psychiatrische patiënten bij deze groep. In 1996 ging de camping failliet.
Het grootste deel van Zeeburgereiland werd vanaf 1982 ingenomen door de Rioolwaterzuivering Oost. Die is tot 2006 in gebruik geweest. Voor die tijd werd het Amsterdamse rioolwater ongezuiverd geloosd op het Buiten-IJ, via een persleiding die zich in de strekdam bevond. De zuivering liet men over aan de natuur, het IJmeer. De rioolwaterzuivering vond plaats in een aantal imposante tanks, waarvan er drie zijn blijven staan. Ze zijn niet te missen als je over de IJburglaan rijdt. Rond deze industriële monumenten is een nieuwe woonwijk gepland. Met de bouw van de eerste huizen – langs het water – zal binnenkort worden begonnen.
(Research: Gerard Goudriaan)
Lees hier meer verhalen uit de serie Historische plekken in Oost, zoals over het Fort Diemerdam, het Flevopark en molen De Gooyer.