Op Borneo-eiland in het Oostelijk Havengebied staan niet veel historische gebouwen, maar wat er behouden bleef, is interessant. Kijk maar eens goed naar De Oceaan aan het R.J.H. Fortuynplein, het is een fraai staaltje havenarchitectuur uit het midden van de vorige eeuw. Geen spectaculair gebouw zoals het Lloydhotel, maar een klein complex met mooie details, zoals de heldere daklijst en de hoge ramen. Het gebouw steekt mooi af tegen het hoge, donkere woonblok erachter.
In het boek Ontdek het Oostelijk Havengebied wordt De Oceaan een ‘subtiel hoogtepunt’ genoemd. Inderdaad, je moet even goed kijken om de charme ervan te ontdekken. Laat je daarbij niet afleiden door het feit dat het Italiaanse restaurant Oceano gesloten is: een lege bedrijfsruimte oogt zelden aantrekkelijk.
De Oceaan huisvestte het havenkantoor van de Nederlandsche Stoomvaart Maatschappij Oceaan (NSMO), een kleine rederij van vrachtschepen die op Nederlands-Indië voer. Een gedenksteen in de buitenmuur, naast de vroegere ingang van het restaurant, herinnert aan deze periode.
Het Amsterdamse kantoor van de NSMO is ontworpen door een onbekend gebleven architect. Het werd in 1951 opgeleverd en in 1999 min of meer herbouwd door CASA architecten, bekend van onder meer Vrijburcht op het IJburgse Steigereiland en het Generatiehuis op de Veemarkt.
De herbouw van De Oceaan had enige voeten in de aarde, want na het vertrek van de reder in 1978 was het verlaten kantoor in gebruik genomen – tegenwoordig zou je zeggen gekraakt – door kunstenaar en anti-rookmagiër Robert Jasper Grootveld en dat heeft het gebouw geen goed gedaan. Op oude foto’s ziet het voormalige havenkantoor er tenminste niet bijster florissant uit. Dat gaf architect Hein de Haan natuurlijk wel alle ruimte om er iets moois van te maken, hoewel het de bedoeling was om het oorspronkelijk ontwerp zoveel mogelijk intact te laten.
De NSMO was een dochteronderneming van het grote Britse scheepvaartbedrijf Alfred Holt & Company, dat bekendstond als de Blue Funnel Line. Die bijnaam dankte het aan de blauwe band rond de pijp op het dek van zijn schepen. De Britten vestigden het dochterbedrijf in 1891 te Amsterdam om de concurrentie met Nederlandse scheepvaartondernemingen beter aan te kunnen. Als scheepsbevrachter werd Meyer en Co’s Scheepvaart Maatschappij aangetrokken.
Het nieuwe Amsterdamse kantoor heeft niet lang dienstgedaan, want in 1978 werd het laatste schip van de NSMO onder Britse vlag geplaatst en het fraaie gebouwtje uit 1951 verlaten. Als het niet door Robert Jasper Grootveld was ontdekt, zou het zeer waarschijnlijk zijn gesloopt.
Happenings
Robert Jasper Grootveld kraakte het verlaten havengebouw en organiseerde vanuit zijn ‘actiecentrum’ een aantal van zijn spraakmakende acties. Hij was een man van veel gezichten. Grootveld startte zijn carrière in 1954 als ijscoboer, werd daarna journalist en korte tijd later glazenwasser. In 1961 verklaarde hij zichzelf tot ‘anti-rookmagiër’ een rol waarin hij eindelijk de bekendheid verwierf waarnaar hij op zoek was. Het is niet bekend of hij in die tijd al in De Oceaan resideerde. Zijn anti-rookcampagnes ontwikkelden zich tot de befaamd geworden ‘happenings’. Later richtte hij zich vooral op het aanleggen van drijvende tuinen, maar toen was Grootveld al vertrokken uit De Oceaan.
Bij het herbouwde complex De Oceaan herinnert op dit moment niet veel meer aan dit roemruchte verleden: een gedenksteen in de buitenmuur, en voor architectuurminnaars de fraaie lijnen van een klein kantoor uit de bloeitijd van de Amsterdamse haven. Van Robert Jasper Grootveld is geen spoor meer te bekennen; zijn drijvende tuinen vind je in de binnenstad, maar er liggen er ook nog twee in de Entrepothaven, vlakbij De Oceaan.
Lees ook andere verhalen uit de serie Historische plekken in Oost, bijvoorbeeld over het Van Der Pekblok, Pakhuis De Zwijger en de Joodse Begraafplaats Zeeburg.