Naar wie is mijn straat, laan of plein vernoemd? Naar een bloem, een vogel, een boom? Dan is de link snel gelegd. Maar wat als je in de Sweelinckstraat woont? Weet dan iedereen meteen dat je in de componistenbuurt woont? En wie was Albert Cuyp? Een beeldhouwer soms? Of toch een schilder?
Nog moeilijker wordt het wellicht als je op het IJburgse Joris Ivensplein woont. Joris Ivens? Misschien is nog net bekend dat hij ooit een wereldberoemde filmer van documentaires was. Maar wie waren dan Piet Zwart of Jean Desmet?
In ‘de Brug’ daarom een aantal korte biografieën van bekende filmers en fotografen die op IJburg een straat, plein of kade ‘kregen’. Na onder meer Bert Haanstra, Ed van der Elsken en Cas Oorthuys nu een kort portret van Ben van Meerendonk.
De ongedwongen foto’s
van Ben van Meerendonk
Van alle fotografen en filmers met een ‘eigen’ straat is Amsterdammer Ben van Meerendonk (1913–2008) ongetwijfeld de bijzonderste. Niet omdat hij beter of beroemder was dan zijn collega’s, maar omdat hij al bij leven een straat kreeg toebedeeld. Uniek. Een eer die normaal gesproken alleen leden van het koningshuis ten deel valt. Van Meerendonk regeerde laconiek toen hij het nieuws vernam: “Leuk om te horen. Maar ik ben echt niet van plan er nu gelijk een eind aan te maken hoor.”
Van Meerendonk rolde al op vijftienjarige leeftijd in het vak toen hij als ‘loopjongen met tramabonnement’ in dienst trad van de Vereenigde Fotobureaux. Vervolgens werkte hij bij het Algemeen Nederlandsch Foto Persbureau van Sem Presser, om na de Tweede Wereldoorlog voor zichzelf te beginnen. Het Algemeen Hollands Fotopersbureau (AHF), zoals hij zijn eenmanszaak noemde, bediende qua signatuur zeer uiteenlopende kranten als Het Parool, De Telegraaf, De Waarheid, Trouw en Het Vrije Volk. Een omstandigheid die Van Meerendonk mede te danken had aan de voor die tijd nogal bijzondere (lees: ongedwongen) wijze waarop hij zijn onderwerpen in beeld bracht.
Kenmerkend voor zijn manier van werken was de fameuze foto uit 1954 waarop de toen immens populaire Tenore Napolitano Willy Alberti (Marina) samen met vrouw en dochter (Willeke) breed glimlachend de afwas doet. Nog legendarischer wellicht is het beeld dat hij in 1957 op de redactie van De Telegraaf schoot van Jayne Mansfield, die staande op een bureau poseerde. De foto van deze wulpse, hooggehakte Engelse filmster, omringd door tikkende, rokende en geïnteresseerd omhoog kijkende journalisten, haalde de krant overigens niet. De verantwoordelijke nachtredacteur scheurde hem aan snippers, bevreesd als hij was dat de lezers een verkeerde indruk zouden krijgen van het dagblad en de mensen die er werkten.
Van Meerendonk (drievoudig winnaar van de prestigieuze Zilveren Camera, een prijs voor de beste Nederlandse persfoto van het jaar) was medeoprichter van World Press Photo. Hij was vijftien jaar lang een bevlogen secretaris en organisator van dit jaarlijks terugkerende evenement, dat wereldwijd nog altijd grote weerklank heeft. Eveneens een goede reden om in 2006 een straat te vernoemen naar deze fotograaf. Van Meerendonk: “Ik vind het een hele eer, een teken van waardering. Voor mezelf, maar ook voor m’n vrouw en kinderen.”
De fotograaf, die overleed op 13 januari 2008, liet duizenden en nog eens duizenden negatieven na. Deze zijn grotendeels in het bezit van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, dat in het kader van het project ‘Het Geheugen van Nederland’ een groot aantal foto’s van Van Meerendonk op haar website heeft geplaatst (www.iisg.nl/collections/ahf). Warm aanbevolen voor wie zich nog eens wil onderdompelen in de sfeer van de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw.
Door Douwe Sluiter
Foto: Ben van Meerendonk