Heeft IJburg een ziel? Bij compleet nieuw land ontbreekt een bovengronds verleden. Maar is dat de voorwaarde voor het hebben van een stedelijke ziel? IJburg is goed zonder kastelen en art-nouveauvilla’s.
Dit najaar las ik een klein maar interessant polemiekje in Het Parool. Het ging over de ziel van IJburg. In de rubriek ‘verhuisgeschiedenis’ volgden we woonbewegingen van een 45-jarige Amsterdammer. Hij bracht een groot deel van zijn jeugd door in Almere en Lelystad. Sinds een maand woonde hij op IJburg – tegen wil en dank. “Er is niets op loopafstand, er rijdt maar één tram hier,” schetste hij. “Het voelt hier net zo zielloos als Almere, waar ik opgroeide.” Dus verbleef hij meestal bij zijn vriendin in de Baarsjes. Zijn ogen en oren hield hij goed open, graag zou hij in Oost of West wonen,” besloot hij zijn verhaal. Dat IJburg bij Oost hoort zal hem zijn ontgaan.
Kronkelig straatje
Daags later werd hij in de brievenrubriek van repliek gediend door IJburger Koene. “Juist de plek van uw jeugd zal toch vol herinneringen zijn – mensen, momenten, ervaringen. Is dat geen ziel?” luidde de tegenwerping. “U lijkt louter ziel te zoeken in oude steegjes, toeristen en stadsrommel,” klonk het vervolgens een tikje aangebrand. “Ziel is geen erfenis van het verleden – het is wat we samen maken.”
Het klinkt diplomatieker dan ik het bedoel, maar ik snap beide gezichtspunten. De meeste mensen zullen een kronkelig oud stadsstraatje met een afwisseling van winkeltjes, werkplaatsjes en herbergen meer ‘ziel’ toedichten dan een strak geplaveide nieuwbouwlaan waar het oudste pand twintig jaar is. Retro-architectuur met kunstmatig kromme straten, zoals in het best knusse winkelcentrum Oostpoort, biedt daar soms de oplossing voor. Die nostalgisch gekromde straten vind je niet op IJburg, dat gewoon rechttoe rechtaan is opgezet. Behalve de sierlijke klok en ronde hoek van het Amadi Panoramahotel is de stedenbouw eerder ingetogen dan frivool. Is dat niet juist een bewuste, moderne vorm van karakter? En inderdaad, sinds wanneer huist de ziel alleen in het steen van de stad? Wie wil weten hoe IJburg eruit had gezien als het in handen was gegeven aan een retro-stedenbouwkundige, kan in Haverleij bij Den Bosch of in Amersfoort-Vathorst de kasteeltjes en fin-de-siècle-huizen bewonderen.
Karakter
Misschien appelleert IJburg niet aan ieders acute sfeer-reflex. Maar de nieuwe stadswijk doet niet aan vals sentiment, het heeft z’n eigen hedendaagse karakter. Ook dat is een ziel. Oké, IJburg heeft het nadeel dat het zand er zo kort ligt. Er is nou eenmaal geen bovengronds verleden dat ouder is dan een jeugdige Gen Z. Maar Koene heeft volgens mij een punt als hij schrijft dat mensen die ziel samen maken.
Voor wie toch een oudere ziel zoekt, moet de blik eens richten op Vuurtoreneiland. Op een halve kilometer afstand staat sinds 1701 de enige vuurtoren die Amsterdam rijk is. De huidige toren in Hoek van ’t IJ dateert van 1893, wat toch een welkome 19de-eeuwse verschijning is in een 21ste-eeuwse stadswijk. Meer goed nieuws: op Zeeburgereiland (toch een beetje de poort van IJburg) beginnen drie oude silo’s fraaie cultuurtempels te worden. De historische waterzuiveringsinstallaties krijgen een nieuw leven. Oude en nieuwe stad mengen zichzelf tot een nieuwe gedaante. Als dat geen ziel is!
