Gerrit Jan Wolffensperger over fotograaf Sanne Sannes
Een nieuwe aflevering van onze serie over de fotografen en filmers naar wie veel straten, pleinen en hofjes op het IJburgse Haveneiland zijn vernoemd. Ditmaal: Sanne Sannes (1937-1967), door Gerrit Jan Wolffensperger, die van 1964 tot Sannes’ dood diens assistent was.
Tijdens de avond zal Sannes productie Dirty Girl worden vertoond: een fotofilm waarin een getrouwde vrouw droomt van een bestaan waarin ze naaktmodel, prostituée en uiteindelijk moordenares van haar sullige echtgenoot is. Sannes overleed vlak voordat hij op het punt stond internationaal door te breken met Dirty Girl.
Reserveren kan hier, toegang: vrijwillige bijdrage
Zie hier de rubriek De Straat uit de Brug over beroemde fotografen en filmmakers.
Wolffensperger schreef een inleiding voor het laatste boek dat over Sanne Sannes is uitgekomen:
23 maart 1967. In de duinen bij Bergen maakt Sanne Sannes in opdracht van Libelle een reportage over zomermode. De zon schijnt, maar het is bloedkoud. We hebben een drietal bolides van het type Porsche laten aanrukken, en daarop worden de modellen klappertandend in hun zomerjurkjes gedrapeerd. Aan het eind van de dag komen we bij in een café in Bergen. Opgewarmd en vrolijk rijden we in de auto van Sanne naar Bergen aan Zee, waar onze auto’s staan. Dat komt de klap.
Ik word de volgende morgen wakker in een ziekenhuisbed, en zet het radioschelpje aan mijn oor. Het eerste wat ik hoor is het nieuwsbericht: ‘Gisteren is in Bergen de bekende Nederlandse fotograaf Sanne Sannes omgekomen bij een auto-ongeluk.’
Dan schreeuw ik om de zuster.
Mijn samenwerking met Sanne begon in 1964, bij het maken van een film voor de VPRO. Sanne als fotograaf, ik als assistent en regelaar. De film, werktitel Santa Lucia, zou de vorm krijgen van een ‘cine-roman’: na het maken van de beelden werd door een filmcamera beweging gesuggereerd. Het thema van die film zou ook in het latere werk van Sanne terugkomen: de vrouw in een aantal archetypische rollen: als engel, als hoer, als vampier. In al die rollen is de vrouw de baas; de man is ondergeschikt of zelfs slachtoffer. De film is nooit uitgezonden: de omroep vond sommige beelden te gewelddadig. Na die film bleef ik met Sanne samenwerken. Deels uit vriendschap, maar vooral omdat ik gefascineerd was door zijn werk en de manier waarop hij dat maakte.
Wat maakt Sanne Sannes tot zo’n bijzondere en unieke fotograaf?
Zeker niet het soort opdrachten als op die fatale dag in maart, die werden gemaakt om den brode. Zijn kracht en passie lagen in het vrije werk, waarin vrouwen de hoofdrol speelden. De kern is dat foto’s voor Sanne geen doel waren, maar een middel. Mooie plaatjes interesseerden hem niet, zijn beelden waren een middel om emoties vast te leggen en over te brengen, met als meest heftige emotie die van de erotiek. Ook de sessies waarin die beelden tot stand kwamen waren vaak heftig. Sanne werkte niet met professionele modellen, maar met vriendinnen en bekenden. Zijn tactiek was er een van ontregeling: door korte opdrachten, vleierij, cynische grappen en soms lange boswandelingen bouwde hij een spanning op die vrouwen er uiteindelijk toe bracht de poses aan te nemen die hij voor ogen had. Intimiteit speelde daarbij geen rol; de modellen raakten meer gefocust op de camera dan op de fotograaf die erachter zat.
Na die opnamen kwam de tweede fase: opgeleid als graficus bewerkte hij de beelden in zijn donkere kamer. Daar maakte hij uitsneden, dubbeldrukken, en bekraste hij soms de negatieven om de emotie die hij wilde tonen nog heftiger te benadrukken. De beelden die zo tot stand kwamen zijn uniek en herkenbaar tot op de dag van vandaag.
Die hele werkwijze is niet los te zien van de persoon van Sanne Sannes. Een stugge Groninger, die moeilijk contact maakte met mensen, en die zijn verlegenheid verborg achter een masker van cynische grappen. Die een zwervend bestaan leidde, met als vast punt het huis van zijn ouders, en die weinig contact had met andere fotografen en kunstenaars. Een man voor wie het contact met vrouwen door middel van de camera gemakkelijker tot stand kwam dan, zo niet in de plaats kwam van, een intieme persoonlijke relatie.
Het fotografische werk van Sanne Sannes omspant slechts een periode van acht jaren. Als hij was blijven leven zou hij naast fotografie ongetwijfeld ook andere richtingen zij ingeslagen: hij werkte aan filmscripts, en ook televisie fascineerde hem.
Het heeft niet zo mogen zijn. Na zijn dood is zijn bekendheid een tijdlang minder geweest, totdat de overbrenging van zijn archief naar het Nederlands Fotomuseum aanleiding was tot nieuwe tentoonstellingen, aankopen door musea, en een documentaire. Maar op de academies en internationaal zijn de bekendheid en de waardering gebleven. Sanne Sannes was een unieke kunstenaar, die beelden maakte die ver uitstijgen boven de reminiscentie van de jaren zestig, die niets aan actualiteit hebben ingeboet omdat ze ook nu nog fascineren door hun kracht en hun schoonheid.
***
Over Gerrit Jan Wolffensperger:
Gerrit Jan Wolffensperger (Amsterdam, 9 augustus 1944) is een voormalig Nederlands politicus. Hij is oud-fractievoorzitter in de Tweede Kamer van de politieke partij D66 en was van 1998 tot 2003 voorzitter van de Raad van Bestuur van de publieke omroep.
Wolffensperger is een zoon van verzetsman en beeldend kunstenaar Gerrit van der Veen (1902-1944, naamgever van een Amsterdamse middelbare school).
Wolffensperger studeerde rechten en economie en was daarnaast fotograaf, tot 1967 onder meer als assistent van de fotograaf Sanne Sannes, met wie hij in dat jaar betrokken was bij een verkeersongeluk waarbij Sannes omkwam. Ook werkte hij als ladingofficier bij de KNSM, voordat hij in 1969 docent werd aan de rechtenfaculteit van de Universiteit van Amsterdam en juridisch medewerker van dagblad de Volkskrant.
In 1978 werd hij namens D’66 lid van de gemeenteraad van Amsterdam. Hetzelfde jaar werd hij ook wethouder Gemeentebedrijven, herhuisvesting en omroep. In 1982 werd hij opnieuw wethouder, toen van Onderwijs, herhuisvesting en omroep. Van 1986 tot 1997 zat hij namens D66 in de Tweede Kamer, met als voornaamste portefeuilles justitie, verkeer en waterstaat en mediabeleid. Van 1994 tot 1997 was hij er fractievoorzitter van D66.
Van 1998 tot 2003 werkte hij als voorzitter van de NOS. Daarnaast was hij onder meer voorzitter van het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam (1990-2003), van World Press Photo (1998-2007) en van de stichting Pictoright, de auteursrechtorganisatie van beeldende makers (2007-2018).