Stoer en onverschrokken staat Zeeman op de uitkijk op de kop van Java-eiland. In dikke regenkleding gestoken tuurt de zeevaarder ongedurig over het IJ. Het granieten beeld staat op een hoge sokkel, zodat hij de wateren goed kan overzien. De sculptuur is gemaakt door Pieter Starreveld (1911–1989) en werd in 1950 onthuld bij de Stoomvaart Maatschappij Nederland (SMN).
Op de gemeentelijke webpagina Buitenkunst Amsterdam valt te lezen dat het beeld is geplaatst ter nagedachtenis aan het SMN-personeel dat in de Tweede Wereldoorlog is omgekomen. De schepen van de SMN waren destijds een gewild doelwit van de vijand. Joop Hoorn, zoals de zeeman ook wel wordt genoemd, kijkt wachtend uit naar de terugkomst van zijn collega’s. Een groot deel zal echter nooit huiswaarts keren.
Het oorlogsmonument vertelt een serieus verhaal dat we niet moeten vergeten. Toch heeft het beeld voor mij een andere betekenis. Ik ken het van de tijd dat het op de De Ruijterkade heeft gestaan, dicht bij het Centraal Station. Het intrigeerde mij. Waar kijkt die zeevaarder naar uit? Wie of wat is zo belangrijk om weer en wind te trotseren? Voor mij was hij op zoek naar geluk en avontuur, of misschien keek hij wel uit naar zijn grote, verloren liefde.
Het bezoekje aan Buitenkunst Amsterdam leverde me een nieuw, fantasievol inzicht op. In hetzelfde jaar dat Zeeman op de uitkijk het levenslicht zag, creëerde Starreveld ook Vrouwe Fortuna. Hij maakte het beeld ter gelegenheid van het tachtigjarig bestaan van de SMN. De godin van het geluk staat op een wereldbol met windroos en lijkt zich met een stukje zeil mee te laten voeren door de wind: het lot zal haar bestemming bepalen.
Beide beelden hebben op Java-eiland gestaan, maar begonnen na het vertrek van SMN aan een lange reis door de stad. De zachte, brons glimmende Vrouwe Fortuna liet zich sturen door de wind. De robuuste stenen zeeman trotseerde de elementen en zocht haar overal. De beelden hebben op diverse plekken in de stad gestaan, maar nooit hebben ze elkaar gevonden.
Uiteindelijk keerden beide beelden terug naar de Oostelijke Eilanden, op hemelsbreed een paar honderd meter van elkaar vandaan. Zeeman op de uitkijk staat weer op de kop van Java-eiland en Vrouwe Fortuna heeft zich naast Club Panama genesteld. Als de zeeman zich met een beetje moeite boven zijn sokkel uit zou kunnen strekken zou hij haar kunnen zien. Ware het niet dat hij precies de andere kant op kijkt.
Zeeman op de uitkijk zoekt Vrouwe Fortuna
