Een tijdje geleden was ik bij een bijeenkomst van sympathieke mensen met een sympathiek plan. Ze wilden een eiland kopen. Het eiland was al bijna klaar, een zandplaat voor de kust van IJburg met een ongewisse toekomst – wat is er mooier in deze tijd van zelfwerkzaamheid en participatie en economische crisis dan om dat zelf vol te bouwen? Het ultieme democratische eiland: iedereen gaat er wonen zoals ie wil wonen.
Daar kun je van alles tegenin brengen (ik voorzie uit de hand lopende discussieavonden tussen voor- en tegenstanders van ondergronds wonen, of ruzies over straatklinkers, of gedoe over de vraag of het geen elite-eiland wordt) maar het idee is fantastisch. In de geschiedenis van de mens is er een moment geweest waarop is besloten dat je niet meer je eigen huis bouwt, maar dat aan anderen overlaat, en vervolgens is er een moment geweest waarop we de bouw van de hele stad hebben overgelaten aan anderen, namens ons. Best handig. Scheelt werk. Maar degenen aan wie we het hebben overgelaten, zijn langzaamaan vergeten voor wie ze aan het werk zijn. Kijk maar om je heen, op IJburg Eén.
Goed: een sympathiek plan, een zaal vol mensen en daaronder was ook iemand van de gemeente Amsterdam. Die pakte er een paar technische tekeningen bij, en begon enthousiast te vertellen over de inrichting van het eiland. Dat was namelijk, vertelde hij, allemaal al besproken met de hoofddirecteur en de wethouder. Er kon nog van alles veranderen maar het grid, zei hij, lag wel zo’n beetje vast.
Het eiland, dat IJburg Twee heet, leek heel erg op IJburg Eén. Smalle straten, veel steen. De man van de gemeente Amsterdam vertelde dat het op z’n Amsterdams volgebouwd moest worden, ‘want wij zijn geen Almere’. Toevallig was ik net in Almere geweest, waar heel veel mensen zelf hun huizen mogen bouwen zonder regeldrift van de gemeente, en daar kun je van alles over zeggen maar niet dat de mensen er ongelukkig zijn.
Wat de man zei was: wij in Amsterdam weten hoe het moet.
En hij liet trots een foto zien van de Mattenbiesstraat, wat mij betreft één van de meest bizarre straten die ik ken. Dodelijk smal en stenig, waar rijtjeshuizen aankijken tegen de hoge blinde ruggen van designvilla’s. Nauwelijks leven in te bekennen.
Er mochten vragen worden gesteld en ik vroeg wat de gemeente Amsterdam eigenlijk geleerd had van IJburg Eén. Dat bestaat tien jaar, en ik heb nog nooit een evaluatie gelezen, of een verantwoording, of een terugkijkrapport. Als je weet wat er goed en fout is gegaan bij het maken van IJburg Eén, kun je IJburg Twee nog beter maken.
De man van de gemeente wist niet zo goed wat hij aanmoest met mijn vraag. Er kwam ook geen antwoord op. Er was nu eenmaal een weg ingeslagen met betrekking tot IJburg Twee, en zo gingen ze het doen. Leuk dat er sympathieke mensen waren met een sympathiek plan, maar het blijft wel Amsterdam.
Dat eiland komt dus nooit te koop. Wij zien een zandplaat liggen in het Markermeer en denken dat er nog van alles mogelijk is, net zoals ik tien jaar geleden dacht dat er nog van alles mogelijk was op mijn eiland. Helaas.
Er is veel goed en fout gegaan met IJburg Eén. De meeste foute dingen gingen fout omdat er niet aan is gedacht dat er mensen gingen wonen. Mensen zijn lastig. Die willen dingen. Bomen bijvoorbeeld – het heeft zeven jaar geduurd voordat er bomen werden geplant in mijn straat. Vuilcontainers? Acht jaar. Speeltuintje? Toen het er kwam, waren mijn kinderen er al te oud voor. Allemaal niet interessant, voor de stedenbouwers.
De traagheid waarmee IJburg tot stand is gekomen, is verbijsterend. Ik geloof dat een van de laatste daden van de stadsdeelraad was het stemmen over een paar steigertjes waarover al jarenlang wordt gevochten, tot aan de rechter toe. Een paar steigertjes! Voor de mensen die er wonen! GroenLinks stemde tegen, kennelijk omdat ze er nog steeds niet overheen zijn dat IJburg er is gekomen, ondanks een referendum drie eeuwen geleden.
Dat moet echt anders.
De economie trekt aan en straks melden zich de projectontwikkelaars en consortia weer die huizen gaan bouwen en winst gaan maken zoals ze dat gewend waren – precies het systeem waar ze in Almere genoeg van hadden. En dat wordt IJburg Twee.
Als je goed kijkt, zie je dat heel veel dingen die IJburg mooi hebben gemaakt, uit bewonersinitiatief zijn geboren. Waarom zou je die bewoners dan niet op voorhand bij de inrichting van de nieuwe wijk betrekken? Van mij hoeft IJburg Twee niet aan de sympathieke IJburgers verkocht te worden. Maar vraag de sympathieke IJburgers dan in elk geval wel wat ze de afgelopen tien jaar op IJburg Eén hebben meegemaakt.
En anders vind ik dat de mensen die IJburg Twee bedenken, er verplicht een huis moeten kopen. Van hun eigen geld.
Maar Toine, je vergist je; die historische avond, door ons XOOMlab georganiseerd om de gestaalde kaders los te wrikken was het begin van een draai die de gemeente nu halfweg gemaakt heeft. Het projectteam met de invulverkaveling is gestopt. De gemeente heeft een document gemaakt waarin vol ingezet wordt op participatie en inspraak. De wethouder heeft daar nog een schep bovenop gedaan door in plaats van verder te gaan met plannen maken alle inwoners van Amsterdam uit te nodigen ideeën in te dienen. Bij Arcam is daar in juni een eerste expositie over. Tot eind van het jaar kunnen de plannen voor dit “eiland te koop” bij Arcam worden neergelegd. Wij doen met XOOMlab een maatschappelijk bod. Juist omdat we ons realiseren dat het tij zomaar kan keren. Zo’n eiland is buiten crisistijd zo verkocht. Gelukkig zit de crisis dieper dan veel bouwers en ontwikkelaars willen geloven. Er is wel degelijk veel veranderd in de woningmarkt. Het afschaffen van de hypotheeksubsidie en het afknijpen van de corporaties zal de komende jaren veel onheil voorkomen. Voordat er andere kapers op de kust zijn moeten we de komende jaren onze slag slaan. Dus geen gesombermans over de boze overheid en de graaiende vastgoedpenoze. Sleur de planvorming uit de ambtenarenkantoortjes en denk zelf mee. Dan is zo’n eiland er sneller en beter dan je had durven hopen.