Het Gemeenlandshuis van Diemen

Pal naast de Ringweg A10, ter hoogte van IJburg, trekt een historisch gebouw de aandacht. Een landhuis met vier schoorstenen? Een afgelegen stadsvilla? Nee, het is het Gemeenlandshuis van Diemen, het vroegere kantoor van het Hoogheemraadschap van Zeeburg en de Diemerzeedijk. Een Rijksmonument.

Vanaf de Diemerzeedijk gezien is het recent gerestaureerde gebouw uit 1727 zo mogelijk nog indrukwekkender. De rijkdom straalt er vanaf. Het statige gebouw lijkt meer op een buitenhuis van een adellijke familie dan op het kantoor van een waterschap. Toch was dit gedurende meer dan tweehonderdvijftig jaar de vergaderplaats van de mannen die waakten over de zeedijk tussen Muiden en Amsterdam.

Wat omvang en indeling betreft is het Gemeenlandshuis vergelijkbaar met een 18de-eeuws buitenhuis. Het is een indrukwekkend, rechthoekig gebouw met op elke hoek van het schilddak een statige schoorsteen. De gevel is versierd met zogenoemde hoeklisenen en midden in de voorgevel prijkt een statige entree, met daarboven een schild waarop in Romeinse cijfers het bouwjaar wordt aangegeven.

Door de hoge ramen kijk je in twee enorme vergaderzalen, waar de leden van het Hoogheemraadschap hun plannen bespraken voor het onderhoud van de Diemerzeedijk. Met enige moeite kun je het houtsnijwerk in de beide schouwen bewonderen, dat door Pieter le Normant is gemaakt. Wie dit goed wil bekijken kan toch maar beter belet vragen bij de huidige eigenaar: de Vereniging Hendrick de Keyser. Binnen kun je dan meteen ook de hal bewonderen waar Christiaan Wittenbeeker een indrukwekkend stucwerkplafond in Lodewijk XIV-stijl heeft vervaardigd.

Het Gemeenlandshuis aan de Diemerzeedijk is gebouwd op de plaats van de herberg ‘Daar de jager uithangt’. Hier vergaderde het Hoogheemraadschap al sinds 1609. Dit jaartal komt terug op een wapensteen van deze herberg, die in de linkerzijgevel is te zien. In het Gemeenlandshuis werd niet alleen vergaderd, ook vormde het de uitvalsbasis voor de dijkbewaking. Vanuit het huis had men goed zicht op de Zuiderzee.

Het grote huis werd ontworpen door de bekende Amsterdamse ‘timmermansbaas’ (architect) Cornelis van der Does. ‘Metselaarsbaas tot Amsterdam’ Cornelis van der Hoeven was verantwoordelijk voor de bouw. Hij was, zeg maar, de aannemer. Het is een kostbaar project geweest; de bestuurders van waterschappen waren welgestelde burgers en boeren.

Behalve de prachtig gedecoreerde hal en vergaderzalen bevatte het grote huis ook een aantal ruime logeerkamers (met bedsteden) op de eerste verdieping, en een kleine woning voor de inwonende opzichter. Die was tevens de kastelein voor de heren van het bestuurscollege, want er werd zelden of nooit vergaderd zonder dat daarbij een rijke maaltijd werd genuttigd. Naast het grote huis was een bakhuisje en dat staat er nog steeds. Kort na oplevering verrezen er tevens een koetshuis en een stal, waartussen een symmetrische, Franse tuin werd aangelegd. Deze gaf het kantoor nog meer het aanzien van een buitenplaats.

In 2008 is dit Rijksmonument overgedragen aan de Vereniging Hendrick de Keyser, die meer historische panden in Amsterdam onder haar hoede heeft. Die vereniging is ook verantwoordelijk voor de restauratie, die in juni wordt afgerond. Daarna zal het Gemeenlandshuis aan de Diemerzeedijk weer een min of meer openbaar gebouw worden: het is dan te huur voor recepties en andere bijeenkomsten.

Op de site van de vereniging vind je een virtuele rondleiding door dit Gemeenlandshuis. Research: Gerard Goudriaan.

Lees ook andere verhalen uit de serie Historische plekken in Oost, bijvoorbeeld over het Van Der Pekblok, Pakhuis De Zwijger en de Joodse Begraafplaats Zeeburg.