Al sinds de 19e eeuw dragen Italiaanse schoorsteenvegers bij aan de veiligheid van Amsterdam. Wat begon met jonge Italiaanse jongens die vanuit Noord-Italië naar de stad kwamen om schoorstenen te reinigen, is uitgegroeid tot een familiebedrijf dat wordt geleid door broer en zus Ramon en Rowena Vittali. Van arme migranten tot gerespecteerde vakmensen: de geschiedenis van de familie Vittali weerspiegelt de groei van Amsterdam en de integratie van een gemeenschap die de stad inmiddels als hun thuis beschouwt.
Vergeten helden: Italiaanse gastarbeiders die Amsterdam veilig hielden
In het oude Amsterdam werden schoorstenen schoongemaakt door Italiaanse jongens die hun leven riskeerden om de stad veilig te houden. In die tijd was Amsterdam nog grotendeels van hout gebouwd, brandgevaar lag voortdurend op de loer. Schoorstenen schoonhouden was daarom van levensbelang, maar de oplossing was ruig: kleine kinderen, vaak van buitenlandse afkomst, klommen gewapend met een borstel en beitel in de nauwe schachten om rookaanslag en brandgevaarlijke resten te verwijderen. “Amsterdammers wilden hun eigen kinderen daar niet voor inzetten,” vertelt Ramon Vittali, ondernemer en schoorsteenveger van de zesde generatie. “Ze haalden kinderen uit arme dorpen in Italië en boden de families geld om hun zonen voor een aantal jaar als schoorsteenvegers te laten werken.” Dat werk – vaak ongezien en onder barre omstandigheden – vormt een vergeten geschiedenis, met wortels die teruggaan naar de 19e eeuw.
Giovanni Vittali: Van leerling tot schoorsteenveger met een eigen bedrijf
In 1838 verliet de veertienjarige Giovanni Vittali zijn thuis in Druogno, Noord-Italië, voor een lange voetreis naar Amsterdam. Giovanni zou als leerling-schoorsteenveger aan de slag gaan. Bij aankomst vond hij werk bij de familie Bonardi, ook uit Druogno afkomstig. Na een strenge leertijd werd hij beloond met een gouden zakhorloge en honderd zilveren guldens. Ramon: “Uiteindelijk besloot hij na akkoord van zijn werkgever en met behulp van een kleine lening van zijn schoonvader in 1844 een eigen bedrijf te starten.” Het begin van het familiebedrijf Vittali.
Het bedrijf Vittali is in de loop der jaren uitgegroeid tot een veelzijdige specialist. Naast schoorsteenvegen biedt het bedrijf nu ook diensten aan zoals het aanbrengen van roestvrijstalen afvoerkanalen, renovatie van schoorsteenkanalen, installatie van ventilatiesystemen, en onderhoud en plaatsen van afvoeren voor cv-ketels en andere verwarmingssystemen. De kern van het vak is hetzelfde gebleven, maar het bedrijf gaat mee met de tijd en is ook erkend partner van woningbouwverenigingen.
Ramon werkt al 37 jaar in het familiebedrijf, net als zijn zus en zelfs zijn kinderen. “Onze ouders drongen ons niets op. Ze vroegen ons simpelweg wat we later wilden doen. Ik wilde een carrière in de sport. In de schoolvakanties hielp ik mijn vader mee in het bedrijf. Ik kwam erachter dat ik het geweldig vond, vooral om met hem samen te werken. Zodoende rolde ik in het vak.” Toen hun vader na een kort ziekbed overleed, stonden Ramon en zijn zus voor de uitdaging om het bedrijf alleen voort te zetten. “Dat was een zwaar gevecht, maar we hebben er samen onze schouders onder gezet. Nu hebben we een gezond en groeiend bedrijf.”
Het werk brengt Ramon in alle uithoeken van de stad, van oude krotten tot luxueuze appartementen. “Je weet nooit wat je gaat tegenkomen. In een uur tijd kun je van een villa bij een welgestelde familie naar een oud pand gaan waar iemand nauwelijks rond kan komen. Die verscheidenheid aan mensen en huizen is wat het werk spannend houdt.”
Amsterdam als thuisbasis voor nieuwe generaties
Ramon is zelf geboren in Amsterdam. “Mijn vader voelde zich meer Nederlander dan Italiaan en ook mijn opa sprak al geen Italiaans meer. Mijn overgrootvader zag zijn Italiaanse afkomst als een last in die tijd in Amsterdam; met een groot gezin en hard werken, stond de Italiaanse achternaam als een symbool van armoede en ellende. Voor hen was integreren belangrijker dan het behouden van de Italiaanse identiteit.
Die identiteit vervaagde dan ook na verloop van tijd. Mede dankzij de ontwikkelingen op de daken. In de loop der jaren werd het werk voor schoorsteenvegers namelijk fysiek minder zwaar; met kleinere schoorstenen was het niet langer nodig om kinderen naar binnen te sturen, en konden de veegklussen vanaf het dak worden gedaan, met uitzicht over de prachtige stad. De Italiaanse migranten die aanvankelijk voet hadden gezet in Amsterdam als gastarbeider, begonnen Amsterdam steeds meer als thuis te zien. Een plek waar men de taal inmiddels sprak en leefde als de rest van de stad.
Tegenwoordig wonen er veel Italianen in Amsterdam. In delen van Italië, zoals Midden-Italië, is nauwelijks werk, waardoor veel dorpen leeglopen. Jongere Italianen trekken daarom naar Europese steden zoals Amsterdam op zoek naar mogelijkheden. De stad biedt ondernemerskansen, een omgeving waarin Italianen hun eigen zaak kunnen opbouwen en een toekomst kunnen vinden die vaak in Italië niet meer mogelijk is.
Het vakmanschap voortzetten
Voor de familie Vittali is deze zoektocht naar een beter leven diepgeworteld. Hun naam staat nog steeds voor vakmanschap en toewijding. Vandaag de dag levert het familiebedrijf dezelfde ambachtelijke kwaliteit en klantgerichtheid waarmee de Italiaanse voorouders ooit de stad dienden. Ramon kijkt met trots terug op de Italiaanse schoorsteenvegers die Amsterdam hielpen veilig te houden: “Ze waren dapper, die jongens. Ze verdienen een dikke pluim. Mijn respect voor hen is groot.”
Verankerd in Amsterdam
Dit verhaal is onderdeel van de serie Verankerd in Amsterdam, een samenwerking tussen Mediagroep Amsterdam en de Gemeente Amsterdam en onderdeel van 750x Amsterdam. 750 Amsterdamse verhalen worden samengebracht onder één digitaal dak.
amsterdam750.nl/verhalen
Tekst: Raksha Hoost
Foto (Natasa Cvjetkovic): Luca Vittali, Nino Vittali, Ramon Vittali, Rowena Vittali en Linda Vittali
‘Een vergeten geschiedenis’: Italiaanse schoorsteenvegers in Amsterdam
